|
 :
Lekcije
 Francuska
pred revoluciju
 Ekonomski
i drustveni odnosi
 Burzoazija
na vlasti
 Jakobinska
diktatura
Razvoj
revolucionarne ideologije
Znacaj
francuske revoucije
Osamdesetih godina 18. vijeka francuska je usla u
duboku krizu. Razvoj proizvodnih snaga dosao je u direkni sukob
sa apsolutisticko-feudalnim poretkom. Manufaktura je pretvorena
u industriju, brodarstvo raspolaze cijelim flotama. Banke se
mnoze i snaze, kapital se grupise u akcionarska drustva.
Filozofi, knjizevnici svojim shvatanjima o jednakosti, slobodi,
bratstvu, naciji, religiji, humanizmu, podrzavali su postojeci
rezim, a u narod je sve dublje prodirala misao o jednakosti
ljudi.
 Burzoazija je
raspolagala najvecim djelom francuskog bogatstva ali nije imala
politicku vlast koju je imalo privilegovano plemstvo i
svestenstvo. Glavni protivnik rezima bila je burzoazija, ali i
neki slojevi privilegovanih staleza (plemstvo i stanovnistvo).
Kralj je bio apsolutni vladar, ali je njegov uticaj na vlast u
zemlji bio ogranicen. I pored privrednog prosperiteta bile su
potrebne korijenite reforme, prije svega oporezovati plemstvo i
svestenstvo. Reforme se ne sprovode sto izaziva demonstracije,
bune, nemire.
Ministar finansija Neker trazi
od kralja "saziv drzavnih staleza" u kojem ce treci stalez imati
isti broj poslanika kao predhodna dva (plemstvo i svestenstvo).
Kralj prihvata zahtjev i 1789. godine objavljeno je sazivanje
drzavnih staleza i nacin izbora predstavnika za njih.
top
U
vreme kada je Engleska
dozivljavala industrijsku revoluciju,Francuska je bila pretezno agrarna
zemlja.Od oko 25 miliona stanovnika samo dva miliona nisu pripadala
seljastvu.Francuska je u drugoj polovnin XVIII veka bila feudalno-apsoluticticka
drzava. Postojanje feudalnih prava na zemlju sputavalo je razvoj zemljoradnje i
industrije. Drustvo se u Francuskoj delilo u tri staleza:svestenstvo, plemstvo i
treci stalez.
 Svestenstvo
je imalo veliki uticaj u drustvu i ubiralo je znatne prihode sa crkvenih imanja,
ali nije bilo jedinstveno po sastavu i poreklu. Privilegovani polozaj uzivalo je
vise svestenstvo - plemickog porekla, dok je nize svestenstvo imalo skromne
prihode,pa je po polozaju bilo blize pripadnicima treceg staleza nego visem
svestenstvu.
Plemstvo je bilo drugi privilegovani stalez u Francuskoj i sa
svestenstvom je cinilo aristokratski deo francuskog drustva. Ekonomski polozaj
plemstva obezbedjivali su feudaleni zemljisni posedi. Aristokratski deo drustva
ubirao je prihode i od brojnih drzavnih sluzbi i penzija koje je kralj delio
svestenstvu i plemstvu kao vladajucim stalezima.Nize plemstvo je, po svom
ekonmskom polozaju i ugledu u drustvu, bilo znatno ispod visokog plemstva,ali je
i ono ljubomorno cuvalo svoja feudalna prava.
Neprivilegovani deo francuskog drustva pripadao je
trecem
stalezu, koji je po socijalnom sastvau bio veoma raznorodan.Najbrojniju
kategoriju treceg staleza cinili su seljaci.Iako nisu bili formalno vezani za
zemljoposed svojih gospodara - plemica i svestenika, oni su bili optereceni
brojinm feudalnim dazbinama. Crkvi su davali desetinu prizvoda,a drzavi brojne
poreze. Nezadovoljstvo seljaka je bilo opste i oni su zeleli ukidanje feudalnih
odnosa kako bi postali vlasnici zemlje koju su obradjivali.
Trecem stalezu je
pripadalo i gradsko stanovnistvo,osim plemstva i svestenstva.tu se ubrajala i
burzoazija koja se delila na : krupnu - bankare,krupne trgovce,vlasnike
manufaktura i zakupce poreza,srednju - srednje trgovce, bogate zanatlije, i
sitnu - zanatlije i sitne trgovce.Poseban sloj burzoazije je inteligencija iz
redova treceg staleza: knjizevnici,naucnici,umetnici,kao i sitni i srednji
sluzbenici,lekari, nastavnici, advokati i drugi.
top
U
Versaju su se, 05.05.1789.
godine sastali drzavni stalezi. Kralj ukida svoju odluku da
treci stalez bude dvostruko zastupljen u raspravi glasanju sa
ostala dva staleza.Predstavnici treceg staleza su bili
nadglasali i 17.06.1789. godine proglasili su se narodnom
skupstinom, a 09.07.1789. godine ustavnom skupstinom. Kralj
oruzanom silom pokusava da srusi skupstinu i ministra Nekera. Na
ovu vjest dize se narod Pariza i 14.07.1789. godine zauzima
Bastilju. Padom Bastilje siri se revolucionarni pokret po
cijeloj francuskoj. Burzoazija pokusava zavesti red uplasena
akcijom naroda (cetvrti stalez). To joj uspjeva donosenjem
zakona o ukidanju feudalnih dazbina, i zakona "deklaracija po
pravima zovjeka i gradajanina" (26.08.1789. godine) kojim su
sloboda, jednakost i vlasnistvo proglaseni neotudjivim pravom
covjeka.
 06.10.1789. godine
narod je primorao kralja da prizna izglasane clanove ustava i
deklaraciju o pravima covjeka i gradjana. Dvije nedelje
iza toga narodna skupstina se seli iz Verseja u Pariz.
U narodnoj skupstini jaca uticaj ljevice "jakobinski
klub" sa Maksimilijanom Robespjerom na celu.
U medjuvremenu narodna skupstian je stvarala i
stvorila burzoasku drzavu. Francuska je postala ustavna
burzoaska monarhija. Luj 16. (Kralj) staje na stranu kontra
revolucije i pokusava stranom intervencijom srusiti revoluciju u
Francuskoj. Izdao je proglas kojim je osudio djelo narodne
skupstine i pozvao u pomoc svoje pristalice. Ustavotvorna
skupstina prestala je sa radom 30.09.1789. godine. Po
njenoj odluci nijedan njen clan se nije mogao kandidovati za
zakonodavnu skupstinu. Zakonodavna skupstina se okupila
01.10.1791. godine ljevica, desnica i dvor su zeljeli rat
(Pruska i Austrija), protiv rata su bili poslanici na celu sa
Robespjerom. Na prijedlog kralja skupstina je objavila rat
Austriji, Francuska se uzurbano spremila za rat. 22.04.
preduzima ofanzivu u Belgiji, ofanziva se zbog izdaje, (Marija
Antoneta - kraljica) generala, nediscipline, kukavicluka
zavrsila neuspjehom. To je dovelo do sukoba Zirandinaca i kralja.
Kralj smjenjuje ministre i stavlja svoj veto na odluke
Zirandinaca.
20.06. protiv odluke kralja
pobunio se narod u Parizu. Za to vrijeme na granici Francuske
gomilaju se snage Austrije i Pruske.
Skupstina je 11.07.1792.
godine proglasila otadzbinu u opsnosti. Sve narodne garde i
dobrovoljci pozvani su pod oruzje. 25.07.1792. godine Robespjer
trazi suspenziju kralja i saziv nacionalnog Konventa.
25.07.1792. u Pariz stize 600 marsejaca, sa novom borbenom
pjesmom, po njima je dobila ime marseljeza.
U uvgustu 1792 godine u Parizu
ponovo dolazi do narodnog ustanka (kralj je zbacen, zatvoren,
kasnije pogubljen 21.01.1793.). Na celo ustanka stavljaju se
Robespjer i Z.Mora obrazuju revolucionarnu opstinu parisku
komunu. Na insistiranje Komune skupstina ukida Zakon o
aktivnim i pasivnim gradjanima. Potuceni su ne samo visoka
burzoazija nego i Zirandinci. Ovaj period do 21.09.1792. godine
je ispunjen borbom izmedju Rojalista (odanih kralju) izuzev u
Parizu gdje je pobjedila Jakobinska ljevica.
U skupstini dolazi do
politickih borbi izmedju Zirandinaca i Jakobinaca. Pocetkom
1793. godine losa politicka i vojna situacija zadaju
Zirardincima tezak udarac. Jakubinski prvaci Robespjer i Mora
dizu narod na oruzje 31.05.1793. godine namecu skupstini (Konventu)
svoje zahtjeve. Iz skupstine su iskljuceni svi poslanici
Zirandinci. Odbranbeni komitet konventa pretvaraju u Odbor javog
spasa.
top
Jakobinski konvent postaje pravi predstavnik
sirokih masa. Ukida feudalno pravo, seljak postaje vlasnik
zemlje. Novim Ustavom od 24.06.1793 godine proklamovan je
princip narodnog suvereniteta, opsteg prava glasa, jednakosti
gradjana, prava na rad i obrazovanje, slobode stampe i
nepovredivosti privatnog vlasnistva.
Odbor javnog spasa na celu sa
Robespjerom postaje centralna institucija drzave kojoj su
podredjene sve ostale ustanove. Glas o izdajnickoj predaji
Tulona zapalio je Parizane, ogorcene na monarhiste koji
nadiranjem neprijatelja pocinju da dizu glave. Narod trazi da se
na teror kontrarevolucionara odgovori terorom revolucije.
17.09.1793. godine izglasan je Zakon o sumnjivim licima,
cije su idredbe bile prijetnja svima koji su sme tali
Vladi, medju krivim padali su i neduzni. Rezultat Odbora
nacionalnog spasa bili su vidljivi 1794 godine spasavanjem
Francuske od brojnih neprijatelja. Poslije vise mjera koje su
spasile Revoluciju nedostatak namirnica dovodi do krupnih
nesuglasica medju Jakobnicima. Sve neistomisljenike Odbor javnog
spasa uz podrsku Konvekta uklanja pogubljenjem, "macem terora".
Glavna licnost je bio Robespjer, vjerovao je da svojim ispravnim
stavom, vladati narodom, i da ce terorom iskorijeniti zlo i
stvoriti carstvo dobra. Ovim stavom Robespjer je sebi stvorio
opoziciju i u Odboru javnog spasa, Skupstini (Konventu),
jakobinskom klubu.
Na sjednici Konventa
26.07.1794. godine Robespjer je bio u manjini, a 27.07.1794.
godine je uhapsen sa najblizim saradnicima.
Komuna je digla ustanak protiv
Konventa, oslobodila uhapsene. Robespjer je bio neodlucan da se
stavi na celo pobune, sto je dalo vremena Konventu da mobilise
reakcione snage i 28.07.1794. godine ubiju Robespjera. Tako je
pala jakobinska diktatura.
top
Ovakvo stanje u Francuskoj
odrazavalo se na rasplozenje i shvatanje tadasnjeg francuskog
drustva. Sav obrazovani svet Francuske pred Revoluciju protivio
se svemu sto je sputavalo coveciju misao i akciju. Oformila se
ideologija jednog drustva koje je osetilo da ima dovoljno snage
da se bori za napredak. Istupajuci protiv starog
shvatanja i zaostalog uredjenja,pobornici novih ideja izvrsili
su duhovnu revoluciju i tako pripremili masu za borbu protiv
apsolutizma i feudalizma. Pobornici novog pravca u filozofiji -
racionalisti - snazno su pokrenuli misao koju preko
enciklopedista i drugih snaznih licnosti u oblasti nauke i
umetnosti radja u Evropi sjajno doba francuske prosvecenosti.Od
tih velikih ideologa najznacajniji su: Monteskje, Volter i Ruso.
Najstariji medju ideolozima bio je Monteskije (1689 - 1755.)
porijeklom iz aristokratske porodice. Kao istaknuti pisac i
pravnik kritikuje poredak u Francuskoj. U svom glavnom dijelu
"Duh zakona" daje prijedlog novog uredjenja Francuske. Po njemu
najbolje drzavno uredjenje je ustavna monarhija engleskog tipa.
Zakonodavnu vlast treba da ima narodna skupstina, a izvrsnu
vlast vladar. Njegove ideje naisle su na odobravanje
organizacije vlast za vrijeme francuske revolucije. On predlaze
striktnu podjelu vlasti prema njenim funkcijama na zakonodavnu
izvrsnu i sudsku. Na javno mijenje uticao je i Volter (1694 -
1778). Bio je plodan pisac i dobar poznavalac filozofije,
knjizevnosti i istorije.
Ukinut
je feudalizam i
uspostavljen kapitalizam u Francuskoj. Bitno je uticala na
razvoj kapitalistickih odnosa u cijeloj Evropi.
top
|
