Tektonske ploče, geografski položaj i uzroci nastanka zemljotresa

Tektonske ploče
Još 1912. godine, njemački geolog Vegener (Wegener), vođen očiglednom podudarnošću obrisa kontinenata južne Amerike i Afrike, predložio je hipotezu o kretanju kontinenata. Na osnovu ove hipoteze, engleski geolog Artur Holms (Arthur Holmes) je 1930. godine, a zatim i Hari Hes (Harry Hess) koncipirali su ideju o razmicanju okeanskog dna, koja je dopunila ideju o pomicanju kontinenata. Tek nakon prikupljanja brojnih geofizičkih i geoloških podataka, koji su naučno poduprli ove ideje, šezdesetih godina, zaslugom brojnih istrazivača, oblikovana je konačna i cjelovita hipoteza o tektonici ploča, nazvana "nova globalna tektonika". Prema ovoj teoriji, zemljina kora je izdijeljena na niz fragmenata, koje čine i kontinenti, i koji se lagano kreću u određenim pravcima relativno malim ali postojanim brzinama (između 1 i 12 cantimetara u toku jedne godine). Kretanjem, dolazi do sudaranja segmenata ovih ploča, pri čemu se u zoni sučeljavanja javljaju dodatni tektonski procesi i njihovi pratioci - zemljotresi. U zonama sučeljavanja okeanskih i kontinentalnih segmenata zemljine kore, često se okeanska kora (koja je znatno tanja od kontinentalne) podvlači pod kopneni dio zemljine kore i formira tzv. subdukcioni proces (slika).

Geografski položaj zemljotresa
Zemljotresi su široko rasprostranjena pojava na čitavoj Zemlji, ali su pri tome vezani za relativno uske zone, koje se često nazivaju i vatreni pojasi. Na slici su epicentri jakih zemljotresa, koji su se tokom poslednjih 20 godina dogododili u Svijetu, prikazani žutom bojom, aktivni vulkani crvenom i granice globalnih tektonskih ploča plavom bojom. Najveća seizmička aktivnost je vezana za zone sučeljavanja segmenata zemljine kore i za zone subdukcionih procesa. U ovim zonama su locirani vrlo snažni i katastrofalni zemljotresi. Na priloženoj karti najaktivnije seizmogene zone se izdvajaju većim površinama žute boje - na primjer Filipini, Japan, Mediteran, zapadna obala Latinske Amerike, Aljaska, Kamcatka i dr. Za zone razmicanja zemljine kore, po pravilu su vezani nesto slabiji zemljotresi, kao sto su: greben centralnog Atlantika, Indijskog okeana, istočnog dijela Tihog okeana i dr. U ovim regionima zemljina kora puca (pri čemu se generišu zemljotresi), razmiče se i pri tome magma popunjava nastalu prazninu u zemljinoj kori i naglo se hladi u kontaktu sa morskom vodom. Posto ohlađena magma memoriše magnetske karakteristike geomagnetskog polja u trenutku hlađenja, to je moguce analizom uzoraka sa morskog dna proučavati istoriju nastanka zemljine kore u okeanima tokom poslednjih 150-200 miliona godina (zemljina kora ispod svih okeana je mlađa od 200 miliona godina), a na taj nacin i evoluciju litosfere u cjelosti.

Uzroci nastanka zemljotresa
Osnovni uzroci nastanka zemljotresa vezani su za tektonske, odnosno geodinamicke procese sučeljavanja (sudaranja) kontinenata. Na širem prostoru Mediterana (posebno njegovom sjevernom obodu), na primjer, manifestuje se efekat sučeljavanja Evropske i Africke megaploče, odnosno kontinenta. Kao posljedica ovih procesa, u zoni sučeljavanja nastaju enormno velika naponska polja u stijenama, koja uslovljavaju lom stijene u oslabljenim zonama, u momentu kada dostignuti nivo napona prevaziđe čvrstoću stijenske mase. Pucanjem stijene oslobađa se ogromna količina seizmičke energije u obliku seizmičkih talasa, nastaju pukotine u stijeni (rasjedi), kao i propratni efekti (posebno kod jakih zemljotresa) na zemljinoj površi - rušenje objekata, aktiviranje klizišta u tlu, odrona stijena na padinama, cunami talasa na moru i sl.

Home