New Page 1

NADREALIZAM

Poslije velikih estetičkih revolucija s početka XX vijeka – fovizma i kubizma – koje su okončane oko 1920 godine, umjetnost je ostala podijeljena između dvije osnovne tendencije: avangarde koja je svoja istraživanja dovela do krajnjih granica oko 1950. godine i proširenog realizma uvijek živahnog koji je dobio obuhvatniji naziv: figurativna umjetnost.
	Dominirajući centar ove aktivnosti koja interesuje sve širu publiku ostao je tokom cijelog vijeka vezan za Parisku školu i pored značaja nekoliko međunarodnih manifestacija kao što su bijenala u Veneciji i Sao Paolu i razvoja poslije drugog svjetskog rata jedne veoma uporne avangardne škole u SAD. Vidovi umjetzničkog života prvenstveno se odlikuju jenim progresivnim internacionalizmom koji je danas postao gotovo totalan; zatim stalan je porast broja umjetnika, ljubitelja salona i galerija, a umjetnost se prenosi i među mnogobrojnu publiku putem štampe, časopisa, radija, filma i naročito knjige, čime dobija konačno svoj spekulativni aspekt u dva smisla: intelektualnom i finansijskom. Traganje za apslolutnim koje se sa fovizmom upravilo čistoj boji, a sa kubizmom konstrukciji volumena, razvijalo se poslije prvog svjetskog rata u dva paralelna smjera: ispitivanje nesvjesnog koje se 1924. godine javilo u vidu nadrealizma, i apstrakcija, čiji je put bio znatno sporiji.

Dvije bučne epizode prethodile su ovome, a treba na njih podsjetiti kako bi stvari postale jasnije. Bio je to prvo futurizam, jedan kratkotrajan italijanski pokret čiji je animator bio pjesnik Marineti koji je 1909. godine publikovao veoma ambiciozan manifest: ''Živimo u apsolutnom jer smo stvorili vječnu brzinu svuda prisutnu''. Umjetnici koji su pripadali ovom pokretu: Kara (Carra), Boćoni (Boccioni), Rusolo (Russolo), Bala (Balla, rođen 1871.), Severini istraživali su u svojoj umjetnosti ''dinamičnu senzaciju, ovjekovječenu kao takvu''. Međutim, njihove su slike odražavale samo jedan komplikovani i uznemireni kubizam. Najbolji među njima, Boćoni (1882-1916) slikar i vajar, dostigao je ubjedljivu poetičnu snagu. Rat je rasuo ovu grupu i njene spektakularne manifestacije.

Pokret dada bio je još uporniji. Stvorili su ga pisci i umjetnici u Cirihu i Njujorku 1917.godine, a trajao je do 1922. Bio je to jedan anarhičan ali sistematičan revolt protiv svih ustaljenih vrijednosti, moralnih i umjetničkih. Apsurdnost, proizvoljnost, mistifikacija, bili su njihovo oružje. Mladi pripadnici dadaističkog pokreta: Pikabija (1879-1953), Maks Ernst (rođen 1891) i Marsel Dišan (rođen 1887) primjenjivali su prije svega kolaž i stvarali predmete koji su izazivali skandal. Poslije nekoliko prodora u Njemačkoj, sa Arpom i Švitersom (1887-1948), dadaizam je okončan, a njegovi pripadnici orjentišu se ka nadrealizmu. Književnik Andre Breton, osnovao je nadrealistički pokret i ostao njegov apsolutni vođa. U svoja dva manifesta objavljena 1924. i 1929. definisao je nadrealizam proklamujući prvenstveno nesvjesnog, težnje za revoltom. Njegova su sredstva korišćenje sna, automatizma, erotizma i fantastičnog.

	Na prvoj izložbi, 1925. javili su se kao izlagači Maks Ernst, Man Rej (Man Ray, rođen 1890.), Arp, Miro i Pikaso koji je u jednom trenutku bio uz njih, i De Kiriko (De Chirico) njihov prethodnik (rođen 1883.), njaveći slikar ove tendencije prije nego što će se od nje odvojiti. Njegove slike, iz takozvane ''metafizičke'' faze izvedene u Karari od 1915. do 1918. predstavljaju veoma čiste arkade osvijetljene misterioznim sjajem sa statuama i neobičnim predmetima, sve to u jednom halucinantnom magičnom podneblju, izvedeno u hromatskoj gami intenzivne ljepote. Slijedile su izložbe nadrealizma koji 1935. postaje internacionalni pokret, ali su najspektakularnije manifestacije održavane u Parizu 1938, 1947, 1959. i 1964. u galeriji Šarpantje Slijedile su izložbe nadrealizma koji 1935. postaje internacionalni pokret, ali su najspektakularnije manifestacije održavane u Parizu 1938, 1947, 1959. i 1964. u galeriji Šarpantje (Charpentier). Izložba 1964. imala je retrospektivan karakter i Breton ju je dezavuisao. Došlo je do povremenih isključivanja iz pokreta, ali i do novih prilaženja. Od pokretača, Maks Ernst, inače njemačkog porijekla, primjenjivao je u svojim radovima tehnike kolaža, frotaža i ostvario slike nadahnute vizionarskom i simboličnom imaginacijom (Evropa poslije kiše, 1941.), čija grafička i koloristička invencija dostiže neobičan intenzitet.
Žan Arp (Jean Arp, rođen 1887. u Alzasu), se orjentisao čistoj skulpturi koju je uprošćavao u elementarne talasaste forme savršene punoća protkane poetskim elementima.Španac Hoan Miro (Joan Miro, rođen 1893), ne potčinjavajući se striktno zahtjevima pokreta, izgradio je sjajnu karijeru zahvaljujući svom veoma osobenom slikarskom stilu sačinjenom od bojenih duhovitih znakova što podsjećaju na dječije crteže ili imaju izgled ameba, odlikujući se preobilnom fantazijom, ponekad punom humora, iskričavom i vedrom. Nadrealističkoj grupi prilazi 1926. belgijanac Magrit (Magritte, rođen 1898), koji u pustom prostoru predstavlja izolovane predmete volikih dimenzija uspijevajući da ostvari gotovo zaprepašćujuće efekte.
	Neobični Španac, Salvador Dali (rođen 1904) postigao je svjetsku slavu koliko svojim burlesknim i provokativnim manifestacijama, toliko i slikarstvom koje u krajnje pedantnom, namjerno akademskom stilu, tretira oniričke, erotske i svirepe motive te djeluje upravo svojom nevjerovatnošću. On je svoje fantastične zamisli pokušao da prenese na film (Andaluzijski pas, 1928, u režiji Luisa Benjuela), pa čak i na nakit, obuhvatajući i područje religioznog slikarstva, ali nije nikada otišao do potpune negacije svojih prethodnih stavova, kao De Kirko (koji postaje zagrižen akademičar, razjareni protivnik cjelokupne moderne umjetnosti). Savršeno postojan u svom likovnom ubjeđenju, Tangi (Tanguy, 1900-1955) je cijeloga života slikao vanredno precizno i odličnog kvaliteta, morske pejzaže iz neobičnih snova. Kasniji pripadnici pokreta bili su Brauner, Palen (Paalen), Herold, Bermer (Bellmer), zatim Belgijanac Delvo (Delvaux, rođen 1897), koji donekle naivno prepliće obučene i nage figure i Leonor Fini (rođen 1908), čija je ženstvena i misteriozno bolna tananost doživjela veliki uspjeh. Veoma značajan umjetnik, Švajcarac Alberto Djakometi (Giacometti, 1901-1965)umio je da se odvoji od grupe i da u slikarstvu kao i skulpturi ostvari jedan strog, krajnje jednostavan stil čije su forme maksimalno izdužene i tumače jednu veoma upečatljivu i jaku zebnju. Iako su frojdizam, zatim jedna donekle olaka magičnost, kao i površnost tehnike koja dopire do akademizma,veoma ograničili nadrealistički pravac, on je ipak imao veoma dubokog odjeka.Njegova inspiracija obogatila je čak i brojne umjetnike koji po duhu jedva da su bili bliski pokretu.

Tako je Mark Šagal (Marc Chagall, rođen 1887) umio da u toku svoje karijere transponuje ruski i jevrejski folklor u spontano fantastične vizije čije je hromatsko bogatstvo dostizalo veličanstvene zvuke a istovremeno treperilo intimnom patetičkom emocijom, kako u štafelajskom slikarstvu tako i ilustracijama za La Fontenove basne, Bibliju pa i u vitraju (Sinagoga u Jerusalimu, 1962). Međutim, Šagalova dekoracija plafona pariske Opere (1964), izgleda da je prevazišla njegove mogućnosti. Pošto je između dva rata slikao imaginarne pejzaže Žan Lirsa (Jean Lurcat, 1892-1966) našao je u tapiseriji kojoj se posvetio izvanredno plodno područje. Nastanio se u Obisonu 1939. gdje je tehnikom izdvojenih tonova i krupnim potezom došao do veoma osobenog stila koji se odlikovao oštrim grafizmom i simboličnim lirskim figurama.

Preplićući carstvo prirode sa velikim ljudskim događajima, Lirsa je ostvario dejela snažne originalnosti (Apokalipsa za crkvu u Asiju, 1948, Pesma sveta, 1963) čiji je značaj postao internacionalan. On je postakao brojne majstore tapiserije, među kojima su najznačajniji Mark Sen-Sans (Marc Saint-Saaens, rođen 1903), Žan Pikar Le Du (Jean Picart Le Doux, rođen 1902), don Rober (dom Robert, rođen 1907) i Turlijer (Tourliaere). Tako je tapiserija danas jedan od sjajnih uspjeha moderne umjetnosti.