Tvrđava Kastel je istorijsko jezgro grada Banja Luke, mjesto nastanka grada kroz istorijske epohe. Stare zidine tvrđave Kastel smjestene su u užem centru Banja Luke. Ukupna površina kompleksa iznosi 48000 kvadratnih metara, od toga je unutar bedema 26 610 kvadratnih metara. Prvi početci naselja na mjestu današnjeg Kastela potiču još iz paleolitskog doba na što upućuju nalazi kamenog oruđa i oružja. Položaj ovog naselja koje se dalje razvijalo kroz epohu neolita i broncanog doba karakterističan je za naselja badenske kulture, jer se nalazi na izdignutim dijelovima riječne terase Vrbasa. Novo poglavlje u prošlosti banjalucke tvrđave započinje, rimskim osvajanjima ilirskih teritorija. Obzirom da je područje današnje Banja Luke bilo nemirno pri rimskim osvajanjima, a rimska vlast nesigurna, javila se potreba stacioniranja, rimskih vojnih odreda u ovim krajevima. Za njihove potrebe podizani su vojni logori, ( CASTRA-e ), širom Ilirika ( municipium ). Na antičkom putnom pravcu koji je prolazio kroz prostor današnje Banja Luke, formirala se putna stanica pod nazivom Castra sa vojnim i civilnim sadržajem. Unutar tvrđave pronađeno je više primjeraka kasnoantičke bronze, keramike i jedna kasnoantička bronzana fibula. Pored toga u centralnom djelu tvrđave utvrđeni su ostatci kasnoantičkih objekata vecih dimenzija, sa polukružnim apsidalnim istakom na južnoj strani.
Antičku kulturu na tlu današnje Banja Luke smijenila je rana srednjovjekovna civilizacija slovenskih naselja. Tragovi prema pronadjenoj keramici, pripada periodu od 8. do 12.vijeka, pokazuju da su Sloveni u to doba živjeli u malimotvorenim naseljima, a da su se u doba opasnosti zakljanjali na male utvrđene uzvisine nazvane Gradine. Tadašnje naselje na mjestu današnjeg Kastela doživjelo je mnoge promjene u periodu od 5. do 12. vijeka uslijed brojnih migracija stanovništva, ali se kontinuitet njegovog razvoja nije prekidao.
Pošto se u povelji o tvrđavi Banjoj Luci pominje samo jedan kastelan to se zaključuje da je ona 1494.god. bila manje utvrđena od Bocca u kojima se imenuju po dva zapovjednika. U povelji iz 1526god. precizno se navodi da je Banja Luka zapravo ime tvrđave koja se zvala CASTELL NOSTRO BAGNA LUCA. Od 1638god., Banja Luka više nije sjedište bosanskog namjesništva. Tvrđava kao ni čaršija u periodu austrougarske okupacije ne doživljva modernizaciju, čak se smatra da je sredinom 19.vijeka bila prilično oštecena o čemu svjedoče mnogi zapisi putopisaca i prolaznika.
