Francuska

Francuska

Republika Francuska (službeno République française, skraćeno La France) je demokratska država Zapadne Evrope. Graniči se sa Belgijom, Luksemburgom, Nemačkom, Švajcarskom, Italijom, Monakom, Španijom i Andorom i ima izlaz na Atlantski okean i Sredozemno more.

Francuskoj pripadaju i prekomorske teritorije, od kojih Gvadelup, Martinik, Gijana (u Americi), i Reinion (u Indijskom okeanu) predstavljaju punopravni deo francuske republike. Preko ovih van-evropskih teritorija, Francuska se graniči i sa Brazilom, Surinamom i Holandskim Antilima.

Francuska je članica Ujedinjenih nacija, NATO-a, grupe G8 i osnivač Evropske ekonomske zajednice, današnje Evropske unije.

Savremena Francuska ima približno istu površinu kao regija Galija u kojoj su u davnoj prošlosti živeli drevni keltski narod Gali. Rimski car Julije Cezar je pokorio Gale u prvom veku p.n.e, a oni su usvojili latinski jezik i kulturu. Od latinskog će se vremenom razviti francuski jezik. Od drugog do petog vijeka nove ere stanovnici Galije su prihvatili hrišćanstvo.

U 4. veku, istočnu Galiju su preplavila germanska plemena, uglavnom Franci, po kojima je kasnije Francuska dobila ime. Posebna država Francuska postaje podijelom Franačkog carstva Ugovorom iz Verdena 843. Tada je Karolinško carstvo podeljeno na 3 dela, pri čemu Francuskoj odgovara zapadni deo. Prvobitno jezgro francuske države je odgovaralo feudalnom domenu kraljeva iz dinastije Kapeta (oblast Il d Frans u okolini Pariza).

Na prijestolu Francuske su se smenjivale dinastije Kapeta (987-1328), Valoa (1328-1589) i Burbona (1589-1789) koje su radile na ujedinjavanju i širenju kraljevine. Isprva su glavni rivali francuskih kraljeva bili Englezi (vidi: Stogodišnji rat), a kasnije španski habzburški monarsi. U 16. veku u Francuskoj je besneo religijski rat katolika i protestanata koji se završio dominacijom katolika i relativnom verskom tolerancijom. Francuska monarhija je dostigla vrhunac u 17. veku tokom vladavine Luja XIV. On je bio apsolutni vladar vrlo centralizovane države. U ovo vreme Francuska je imala najbrojnije stanovništvo u Evropi i bila najznačajniji faktor u evropskoj politici, ekonomiji i kulturi.

Tokom Francuske revolucije 1789. srušeno je skoro 1.200 godina monarhije i uvedena državna forma republike. Napoleon I Bonaparta je preuzeo vođstvo Republike 1799. i proglasio se za cara Francuske 1804. Njegove armije su se borile širom Evrope, osvojile mnoge zemlje, a Napoleonovi rođaci su postali novi vladari osvojenih država. Za vreme njegove vladavine sastavljen je Napoleonov kod, zakonik civilnog prava, koji je postao uzor za mnoge pravne sisteme u svetu. Posle konačnog poraza Napoleona 1815. u Bici kod Vaterloa, Francuska je ponovo postala monarhija. Tada je počeo period nestabilnosti u kome su se smenjivale republikanske, napoleonsko-imperijalne i monarhističke forme upravljanja državom. Od pada Napoleona III, godine 1870, Francuska je republika.

Tokom 17. i 18. veka Francuska je osnovala kolonije u Sjevernoj Americi, Novu Francusku (dolina reke Sent Lorenc), Luizijanu i na ostrvima Kariba. Novu Francusku je izgubila u ratu protiv V. Britanije 1763, a Luizijanu je Napoleon 1803. prodao SAD-u. U 19. veku Francuska je stvorila veliko kolonijalno carstvo u Africi, Aziji (Indokina), i ostrvima Pacifika.

Nakon Drugog svijetskog rata, Francuska je dala nezavisnost gotovo svim svojim kolonijama. Naročito su bili krvavi ratovi za nezavisnost Vijetnama i Alžira.

Prvom svijetskom ratu Francuska je uz Rusiju, Veliku Britaniju i Srbiju bila glavni protivnik Nemačke i Austro-Ugarske. Po broju žrtava na strani saveznika Francuska zauzima drugo mesto sa 25 %, što je prevedeno u brojkama 5,6 miliona, od kojih je 1,357 miliona vojnika poginulo, a 4,266 ranjeno. Kao do tada jedna od vodećih kolonijalnih sila sveta, Francuska je vodila rat za odbranu svog političkog i ekonomskog uticaja.

Za razliku od Prvog svijetskog rata, kada je Francuska imala vodeću ulogu na strani saveznika, u Drugom svijetskom ratu je brzo poražena i okupirana juna 1940. Nijemci su je porazili koristeći munjevite tenkovske prodore (blickrig). Okupatori su podijelili Francusku na dva dela; na sjeverozapadni dio koji je direktno okupirala Njemačka, i na jugoistočni dio kojim je upravljala kolaboracionistička vlada u Višiju. Za vrijeme rata u Francuskoj je djelovao pokret otpora. Novembra 1942. Nijemci su okupirali i jugoistok Francuske. Francusku su oslobodili anglo-američki saveznici, uglavnom SAD, a oslobađanje je započelo iskrcavanjem u Normandiji juna 1944. Novu, antifašističku vladu Francuske je organizovao pokret generala Šarla de Gola. Francuski gubici u toku rata su ukupno bili mali, iako je jevrejska zajednica veoma stradala.

Deceniju po završetku rata Francuska gubi glavne kolonije u Africi. Od 1958. (Peta republika), predsjednik Francuske ima jake nadležnosti u oblasti izvršne vlasti. Posljednjih decenija Francuska je sa Njemačkom igrala centralnu ulogu u integraciji zemalja Evrope u Evropsku uniju. Evro je uveden kao nacionalno sredstvo plaćanja 1999. Prije toga korištena je tradicionalna valuta Francuske: francuski franak. Francuska je jedna od 5 stalnih članica Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija.

Francuska ima površinu od 543.965 km². Na sjeveru i zapadu su pretežno ravnice i blaga uzvišenja, a ostali dio zemlje je brdovit. Najvažnije planine su Pirineji na jugozapadu, Centralni masiv i Alpi na jugu. Najviši vrh Francuske, i drugi vrh Evrope, je Mon Blan (4.808 m).

Najveće reke Francuske su: Loara, Sena, Meza, Rona, Dordonja i Garona. Najveće jezero je Ženevsko jezero (drugo ime: jezero Le Man, 582 km²).

Zbog specifičnog izgleda geografske mape, Francusku popularno nazivaju „šestougao“ ili „heksagon“ (fr: l'Hexagone).

Najveći i najvažniji gradovi su Pariz (regija Pariška regija) sa oko 12 miliona stanovnika, zatim Marsej, Lil i Lion koji imaju oko milion stanovnika.

Po procjeni od 1. januara 2004. broj stanovnika uključujući i prekomorske oblasti iznosi oko 61,9 miliona. Po broju stanovnika Francuska zauzima drugo mjesto u Evropskoj Uniji (posle Njemačke) i čini 13 % stanovništva ove organizacije.

Godine 2003. rodilo se 792.600, a umrlo 560.300 ljudi. Kada je 2004. vršen popis 16,2 % stanovništva je bilo starije od 65 i 25,3 % mlađe od 20 godina, dok je 1994. 14,6 % stanovništva bilo iznad 65 i 26,7 % ispod 20 godina.

U 2003. godini sklopljeno je 280.300 brakova, što je 6000 manje nego 2002. U prosjeku muškarci su imali 30,4, a žene 28,3 godine. Muškarci u Francuskoj žive u prosjeku 76,7, a žene 83,8 godina.

Etnicke grupe

Francuzi
Bretonci
Baski
Korzikanci
Nijemci (u Alzasu)
Flamanci
Arapi (4,5 miliona)
Oksitanci
Katalonci
Jevreji
Portugalci
ostale etničke grupe iz Istočne Evrope i Afrike

Francuska ima snažnu politiku asimilacije svih etničkih grupa u jednu Francusku naciju. Bretonski jezik u regionu Bretanje je skoro potisnut iz škola. U Francuskoj se veoma rijetko govori o autohtonim etničkim grupama i njihovim međusobnim jezičkim i kulturnim razlikama, što je državna politika. Uprkos svemu, veliki broj Bretonaca snažno podržava autonomiju svoje regije, ali je Francuska na vrijeme reagovala i ekonomskom politikom primorala veliki broj Bretonaca da emigriraju u Pariski region. Različitost autohtonog stanovništva ogleda se i u dijalektu; stanovnici juga Francuske imaju dosta drugačiji i oštriji dijalekat od sjevernjaka. Grad Tuluz je najveći grad Oksitana i njihova prijestonica. Na jugu Francuske ka granici sa Španijom je i regija Baskija koja se manjim delom nalazi u Francuskoj, a većim u Španiji. Korzikanci su etnička grupa najsličnija Italijanima. Korzika je jedan od najruralnijih dijelova države što primorava stanovnike da migriraju u kontinentalni dio države. Značajnu etničku grupu Francuske čine Arapi i Afrikanci koji su uglavnom skoncentrisani oko velikih gradova. Grad sa najvišim procentom Arapa je Marsej i okolina, gde oni čine većinsko stanovništvo. Po nekim statistikama u Francuskoj ima 4,5 miliona Arapa. U periodu poslije Drugog svijetskog rata imigranti sve češće dolaze u sukob sa aktuelnom vlašću prije svega zbog teškog socijalnog položaja ali i zbog rasne diskiminacije. Iako Francuska važi za evropsku demokratiju, diskriminacija na rasnoj osnovi nije retka, naročito prema Arapima i Afrikancima.

Francuska je po ustavu laička država koja poštuje sve religijske zajednice i ne razlikuje ih. Stanovništvo se ne popisuje po vjeroispovjesti, ali postoje statističke indikacije.

Po podacima iz 2006. u Francuskoj 51 % stanovništva pripada rimokatoličkoj crkvi, 31 % su ateisti, oko 4 % su muslimanske vjeroispovesti, protestanata ima 3 %, jevreja 1%. Preostalih 10 % pripada drugim religijskim zajednicama ili se ne izjašnjava.

Anketa iz 2007. je na pitanje „Kojoj religiji ste najbliži“ dala sledeće rezultate: 64 % katolicizmu, 3 % islamu, 2,1 % protestantizmu i 0,6 % judaizmu. 27 % anketiranih su se izjasnili kao ateisti.

Zvanični jezik u Francuskoj je francuski, koji posjeduje različite dijalekte u zavisnosti od područja, ali koji nisu jasno definisani u francuskoj gramatici. Regionalni jezici poput bretonskog u Bretanji, flamanskog na granici sa Belgijom, baskijskog u centralnim i istočnim Pirinejima, katalonskog, oksitanskog i drugih, uglavnom se mogu učiti u školi kao drugi strani jezik, ali njihova upotreba u službenim dokumentima i na državnom nivou je zabranjena. Francuska takođe ne priznaje nacionalne manjine, vodeći se nacionalističkom politikom asimilacije. U francuskim prekookeanskim kolonijama pored francuskog koriste se i lokalni jezici. Arapski jezik nije u zvaničnoj upotrebi iako veliki broj Arapa živi u Francuskoj.

Francuska je podijeljena na 26 regiona, koji dalje obuhvataju 100 departmana. Dvadesetdva regiona se nalaze u evropskom delu Francuske (Metropolitanska Francuska) koja obuhvata i ostrvo Korzika. Preostala četiri vanevropska regiona se sastoje od po samo jednog departmana i zovu se Prekomorski deparmani i regioni (Départements et régions d'outre-mer - D.R.O.M.). To su: Gvadelup, Martinik, Francuska Gijana i Reinion. Francuske prekomorske teritorije nisu organizovane u ovaj sistem, one većinom nisu deo EU, i u njima samo djelimično važe francuski zakoni.