Znamenite ulice i trgovi

 

 

Na užoj teritoriji Grada Beograda ima preko 5.500 ulica, 16 trgova i 32 skvera. Najstarije ulice koje su zadržale prvobitne pravce jesu: Vase Čarapića, Kralja Petra, Cara Dušana, Jevrejska, Narodnog fronta, Gavrila Principa i Karađorđeva. Razvoj ulične mreže počeo je 1867. godine, po odlasku Turaka, kada je usvojen regulacioni plan Beograda koji je sačinio inženjer Emilijan Josimović. Na području 10 gradskih opština najstariji je Studentski trg, a najpoznatiji je Trg Republike.

 

KNEZ MIHAILOVA

Pešačka zona i trgovački centar - Knez Mihailova ulica je zakonom zaštićena kao jedno od najstarijih i najvrednijih gradskih spomeničkih ambijenata, sa nizom reprezentativnih zgrada i građanskih kuća nastalih krajem 70-tih godina 19. veka. Smatra se da je još u vreme Rimljana ovde bio centar naselja Singidunum, a u vreme Turaka na ovom području krivudale su ulice sa baštama, česmama i džamijama. Sredinom 19. veka ovde je u gornjem delu bila bašta kneza Aleksandra Karađorđevića. Nakon izrade regulacionog plana Beograda, koji je 1867. izradio Emilijan Josimović, ulica je brzo izgrađena i dobila svoju fizionomiju i sadržaj. U njoj se grade kuće i nastanjuju najuticajnije i najbogatije porodice trgovačkog i političkog Beograda. Godine 1870. Uprava grada je i zvanično krstila ulicu dajući joj ime - ulica Kneza Mihaila.

 

 

 

 

 

 

KRALJA PETRA PRVOG

Ulica Kralja Petra jedna je od najstarijih beogradskih ulica. Pretpostavlja se da su u njoj (pored sadašnje zgrade Narodne banke Srbije, Kralja Petra I 12) u 1. i 2. veku naše ere bili rimski forum, bazilika i terme. U 19. veku u ovoj ulici nalazila se prva zvanična beogradska apoteka (na mestu današnje stambene zgrade u broju 8) i prvi gradski hotel "Kod jelena" (između Gračaničke i Čubrine ulice, srušen 1938). Danas se u ovoj ulici nalaze Patrijaršija Srpske pravoslavne crkve, Saborna crkva, kao i najstarija beogradska kafana. Od 1872. do 1904. zvala se Dubrovačka, a od 1904. do 1946. godine Kralja Petra I. Tada se donjem delu ulice vraća naziv Dubrovačka, a gornjem (od Dušanove ulice do Saborne crkve) daje naziv ulica 7. jula (po datumu ustanka 1941). Od 1995. gornji deo ponovo dobija naziv ulica Kralja Petra I.

 

 

NEMANJINA ULICA

Završetkom Železničke stanice, 1884. Nemanjina ulica postaje jedna od glavnih gradskih saobraćajnica. Ime je dobila 1896.

 

 

 

 

TRG NIKOLE PAŠIĆA

Trg Nikole Pašića nalazi se između Terazija, Bulevara kralja Aleksandra i ulice Dečanske, i najmlađi je beogradski trg; izgrađen je 1953. kada je na njemu postavljen vodoskok.

U prvoj polovini 19. veka ovde je bila pusta livada koju je presecao Carigradski drum. Taj deo druma postepeno se pretvarao u ulicu koja se najpre zvala Sokače kod "Zlatnog topa" (po istoimenoj kafani u blizini), a zatim Markova ulica. Nedaleko od mesta gde je sada zgrada Narodne skupštine, na početku Vlajkovićeve ulice, nalazila se jedana od najvećih turskih džamija - Batal-džamija, koja je srušena 1869. godine.

Posle Prvog svetskog rata ovde su se nalazile uglavnom prizemne i jednospratne zgrade. U jednoj od njih bio je smešten sud za Srez beogradski (poznatiji kao "Seljački sud"), gde je za vreme nemačke okupacije bio zloglasni zatvor Gestapoa. Između dva rata izgrađene su zgrade Narodne skupštine (1936), Agrarne banke (posle rata ovde je bio smešten CK KPJ), zatim zgrada lista "Vreme" (sada "Borba"), bioskopa "Beograd" i druge.

Urbano i arhitektonsko formiranje trga otpočelo je posle Drugog svetskog rata, kada su porušene stare zgrade, premeštena tramvajska okretnica, izgrađen vodoskok, uklonjene ograde ispred bivše dvorske bašte i Narodne skupštine, i podignut veliki broj zgrada, među njima Dom sindikata, zgrada Gradske uprave, Investiciona banka. Ovaj trg je dugo nosio ime Trg Marksa i Engelsa.

Na Trgu je 1998. podignut spomenik Nikoli Pašiću.

 

 

TRG REPUBLIKE

Glavni gradski trg obuhvata prostor između "Gradske kafane", bioskopa "Jadran", Narodnog pozorišta i Centralnog kluba Vojske Srbije.

Sadašnji trg formiran je posle rušenja Stambol-kapije (1866) i podizanja zgrade Narodnog pozorišta (1869). Stambol-kapija, koju su sagradili Austrijanci početkom 18. veka, nalazila se između spomenika knezu Mihailu i Narodnog pozorišta. To je bila naveća i najlepša kapija u vreme dok je grad bio opasan šancem. Kroz nju je vodio put za Carigrad (Istanbul), po kome je i dobila ovaj naziv. U narodu je Stambol-kapija ostala zapamćena po tome što su Turci na prostoru ispred nje vršili egzekuciju "sirotinje raje" nabijanjem na kolac. Prilikom zauzimanja Beograda (1806) pred ovom kapijom smrtno je ranjen Vasa Čarapić, poznati vojskovođa iz Prvog srpskog ustanka. U spomen na ovaj događaj ulica u blizini ovog mesta dobila je njegovo ime, a podignut je i spomenik.

Posle uspostavljanja srpske vlasti i rušenja Stambol-kapije, prostor današnjeg Trga Republike dugo je ostao neizgrađen. Narodno pozorište stajalo je više od 30 godina kao jedina velika zgrada. Kada je 1882. podignut spomenik knezu Mihailu, počelo je postepeno urbano formiranje ovog trga. Na mestu današnjeg Narodnog muzeja bila je podignuta dugačka prizemna zgrada u kojoj se, između ostalog, nalazila poznata kafana "Dardaneli", stecište umetničkog sveta. Zgrada je srušena da bi se na njenom mestu 1903. podigla Uprava fondova (sadašnja zgrada Narodnog muzeja). U malom parku pored Narodnog pozorišta, sve do Drugog svetskog rata, nalazili su se poznata kafana i bioskop "Kolarac" (zgrada je bila vlasništvo trgovca i dobrotvora Ilije Milosavljevića Kolarca). Palata "Riunione", u kojoj se nalazi bioskop "Jadran", sagrađena je 1930.

Na prostoru današnjeg Doma štampe, sve do Drugog svetskog rata, stajale su stare prizemne i jednospratne zgrade sa trgovačkim radnjama. Većina ovih zgrada porušena je prilikom nemačkog bombardovanja 6. aprila 1941. Posle Drugog svetskog rata uklonjene su tramvajske šine (između dva rata ovde je bila tramvajska okretnica) i premešten skver na kojem su kratko vreme posle oslobođenja bili grobnica i spomenik borcima Crvene armije palim u borbi za oslobođenje Beograda 1944. (njihovi posmrtni ostaci preneseni su na Groblje oslobodilaca Beograda). Kasnije je podignuta i najveća zgrada na ovom trgu, Dom štampe, u kojoj se nalaze "Gradska kafana" i Međunarodni pres-centar.

 

 

STUDENTSKI TRG

Najstariji gradski trg zauzima prostor od ulice Vase Čarapića, oko Univerzitetskog parka, do Uzun-Mirkove ulice.

Za vreme Turaka na ovom mestu se nalazilo tursko groblje, koje se tu zadržalo sve do šezdesetih godina 19. veka. Na delu sadašnjeg Univerzitetskog parka, srpske vlasti su 1824. otvorile Pazarište (kasnije Velika pijaca). Prilikom regulacije grada, posle 1869, konture Studentskog trga su dobile pravilniji oblik. Na jednoj polovini ostala je Velika pijaca, a druga je pretvorena u park. U to vreme, a i kasnije, najlepši ukras Trga predstavljalo je Kapetan-Mišino zdanje, podignuto 1863. U njemu je danas Rektorat Univerziteta u Beogradu.

Kada je 1927. uklonjena Velika pijaca, ceo prostor je pretvoren u park u kojem je još 1897. podignut spomenik Josifu Pančiću, a 1930. ovamo je prenet spomenik Dositeju Obradoviću (sa ulaza u Kalemegdan). Nekada se u parku nalazila česma podignuta u čast kralja Aleksandra Obrenovića.

Pre Prvog svetskog rata ovde su se nalazila dva poznata beogradska hotela: "Makedonija" (na uglu ulice Vase Čarapića i Studentskog trga) i "Imperijal" (pored Kapetan-Mišinog zdanja). Na uglu Studentskog trga i Uzun-Mirkove ulice postojala je poznata kafana "Ujedinjenje", srušena 1935.

Danas se Studentski trg nalazi u središtu između nekoliko fakulteta (Filozofski, Filološki, Prirodno-matematički).

 

 

TERAZIJE

Trg Terazije obuhvata područje od Sremske ulice do ulice Kralja Milana.

Najpoznatiji je beogradski trg. Počeo je da se formira u prvoj polovini 19. veka; četrdesetih godina knez Miloš Obrenović naredio je da se srpske zanatlije, naročito kovači i kazandžije, isele iz varoši u šancu, gde su bili izmešani sa turskim življem, i da svoje kuće i radnje podignu na mestu današnjih Terazija. Ilija Čarapić (sin Vase Čarapića), koji je izvesno vreme bio i predsednik Beogradske opštine, imao je poseban zadatak da ovim zanatlijama deli placeve na Terazijama; ko god je pristao da ogradi plac, dobio ga je besplatno.

O postanku imena Terazije istoričar i književnik Milan Đ. Milićević zabeležio je: "Uvodeći vodu u varoš Beograd, Turci su duž onoga đeriza (zidanog vodovoda), koji uzima vodu iz mokroluških izvora, na izvesnim daljinama zidali kule, na koje su vodovodnim cevima izvodili vodu da bi ona dobila viši skok za svoj dalji tok". Jedna od takvih kula bila je postavljena na mestu gde je sada Terazijska česma. Pošto su Turci te kule zvali terazije za vodu, ovaj trg je dobio naziv Terazije.

Sve do polovine šezdesetih godina 19. veka na Terazijama su se nalazile, uglavnom, prizemne i jednospratne zgrade. Godine 1860. vodovodna kula je uklonjena i na njenom mestu je postavljena Terazijska česma u znak sećanja na kneza Miloša. Česma je prilikom prve rekonstrukcije trga, 1911. godine, premeštena u Topčider, a ponovo vraćena na Terazije 1976. Značajne promene učinjene su na Terazijama 1911-1912. godine, kada su potpuno preuređene. Sredinom trga postavljeni su pravilni cvetni skverovi, ograđeni niskom gvozdenom ogradom, a na delu prema današnjoj Nušićevoj ulici izgrađena je velika fontana.

Krajem 19. i u prvoj polovini 20. veka Terazije su centar društvenog života Beograda; Najpoznatiji hoteli, kafane i trgovinske radnje smešteni su ovde. Od značajnijih objekata, koji su se nalazili ili se i sada nalaze na Terazijama, treba pomenuti hotel "Pariz", sagrađen oko 1870. na mestu gde je danas Bezistan. Srušen je prilikom rekonstrukcije trga 1948. Na mestu gde je danas "Dušanov grad" bila je kafana "Kod zlatnog krsta" u kojoj je 6. juna 1896. održana prva bioskopska predstava. Do hotela "Pariz" bio je stari hotel "Kasina", sagrađen oko 1860. godine, u kojem je 1918. kratko vreme zasedala Narodna skupština Srbije. Ovde su, do 1920. godine, priređivane predstave Narodnog pozorišta. Sadašnji hotel "Kasina" sagrađen je na istom mestu 1922. Na ovoj strani Terazija, između dva rata, nalazili su se kafana i bioskop "Takovo". I danas je na Terazijama hotel "Moskva", sagrađen 1906 u stilu secesije.

Godine 1936, na temeljima starog, sagrađen je novi hotel "Balkan". Na mestu male kafane "Albanija" podignuta je 1938. istoimena palata. Pred Drugi svetski rat dovršena je zgrada u kojoj je danas Pozorište na Terazijama, a gde se nekada nalazila čuvena "Šiškova kafana". Svoj definitivni oblik Terazije su dobile prilikom poslednje rekonstrukcije 1947. godine, kada su uklonjeni skverovi, fontana i tramvajske šine. U znak sećanja na petoricu rodoljuba koje su nemački fašisti obesili na Terazijama 17. avgusta 1941. godine, na uglu Trga Nikole Pašića i Terazija podignut je spomenik 1983.

 

 

TRG SLAVIJA

Trg Slavija obuhvata prostor između ulica Kralja Milana, Beogradske, Makenzijeve, Svetosavske, Bulevara oslobođenja, Deligradske i Nemanjine.

Ovaj trg sve do osamdesetih godina 19. veka bio je baruština gde su Beograđani išli u lov na divlje patke. Kada je Englez Frensis Makenzi, poznat kao poslovan čovek, kupio veliki prostor iznad današnjeg trga i isparcelisao ga radi prodaje, počelo je i njegovo formiranje. Makenzi je ubrzo sebi podigao kuću na Slaviji (na mestu nekadašnjeg bioskopa "Slavija"), koja je 1910. pretvorena u Socijalistički narodni dom, stecište radničkog pokreta.

Ostale omanje zgrade na uglu ulice Kralja Milana i Trga, u kojima su se nalazile poznate kafane "Tri seljaka" i "Rudničanin", srušene su pred Drugi svetski rat i u toku rata. Godine 1962. podignut je moderan hotel "Slavija", koji je docnije dograđen. Trg je jedno vreme nosio naziv po istaknutom vođi socijalističkog pokreta u Srbiji Dimitriju Tucoviću, čiji je spomenik postavljen u centru trga.

Slavija je jedan od glavnih gradskih orijentira, značajno saobraćajno čvorište, ali i urbanistički nedovršena celina, kojoj tek predstoji ozbiljno uređivanje.

 

 

 

Znamenite gradjevine

 

 

KONAK KNEZA MILOŠA
U Topčideru

Posle konaka za svoju ženu i decu u beogradskoj varoši, knez Miloš Obrenović podigao je 1831-1834. i za sebe konak u Topčideru. Konak su sagradili majstori Janja Mihailović i Nikola Đorđević, a radove vodio Hadži-Nikola Živković, nadzornik i neimar skoro svih građevinskih poduhvata kneza Miloša. Bogata unutrašnja dekoracija plafona, zidova i niša, delimično je sačuvana do danas. Za vreme svoje prve vladavine Miloš je samo povremeno ovde boravio, a za druge vladavine sve vreme (dve godine) proveo je u Konaku i tu umro 14. septembra 1860. Jedno vreme u Konaku je bio Muzej kneza Miloša i Mihaila Obrenovića, zatim Šumarsko-lovački muzej, osnovan 1929.

Prilikom proslave 150-godišnjice Prvog srpskog ustanka (1954), u Konaku je otvoren Muzej Prvog srpskog ustanka sa tematikom posvećenom čitavom periodu oslobodilačkih borbi protiv Turaka (od 1804. do drugog hatišerifa 1839). Eksponati Muzeja poslužili su kao polazna osnova za formiranje Istorijskog muzeja Srbije, 1963. Ispred ovog zdanja je jedan od najstarijih i najlepših platana u Evropi, zaštićen kao prirodna retkost (ima više od 160 godina).

 

 

 

KONAK KNEGINjE LjUBICE
Kneza Sime Markovića 8

Sagrađen je 1829-1831. pod nadzorom Hadži-Nikole Živkovića, pionira srpskog neimarstva u prvoj polovini 19. veka. Po nalogu kneza Miloša Obrenovića podignut je za stanovanje njegove porodice, kneginje Ljubice i sinova - Milana i Mihaila. Zgrada je do danas sačuvana kao najreprezentativnija gradska kuća iz prve polovine 19. veka. U arhitektonskoj obradi sadrži sve odlike orijentalnog građevinarstva, varijante tzv. srpsko-balkanskog stila, ali sa dekorativnim elementima klasicizma koji najavljuju uticaj Zapada na domaću arhitekturu u prvom periodu obnove srpske države.

Od dolaska na vlast Aleksandra Karađorđevića 1842. godine, pa nadalje, zgrada je služila kao Licej, Kasacioni i Apelacioni sud, Umetnički muzej, Crkveni muzej, Dom staraca i starica, Zavod za zaštitu spomenika kulture Srbije, a sada je u sastavu Muzeja grada Beograda i koristi se za izlaganje muzejskog materijala i slikarskih izložbi. Stalnu postavku u Konaku čini originalni nameštaj, rađen u orijentalno-balkanskom stilu kao i drugim stilovima onog vremena (klasicizam, bidermajer, neobarok).

 

 

NARODNA BANKA SRBIJE
Kralja Petra I 12

Najznačajnije je delo bečkog arhitekte srpskog porekla Konstantina A. Jovanovića. Zgrada je podignuta u dve faze: prvi ugaoni deo prema ulici Cara Lazara 1888-1889. godine, a dograđeni 1922-1925. Dogradnja se oseća više u enterijeru, jer je svečani ulaz bio prvobitno na uglu, a sada u sredini objekta. U eksterijeru je postignuto potpuno jedinstvo stila zasnovanog na neorenesansi. Bogato uređena šalter-sala predstavlja jedan od najreprezentativnijih beogradskih enterijera, a u oslikavanju tavanice uzeo je učešća i tada mladi beogradski slikar Moša Pijade, docnije političar i državnik.

 

 

 

 

NARODNI MUZEJ
Trg Republike 1a

Prvobitni korpus, prema Trgu Republike, sagrađen je 1902. po projektu Andre Stevanovića i Nikole Nestorovića. Trakt prema ulici Laze Pačua dograđen je 1930. godine, kada je uređena i šalter-sala (danas atrijum Narodnog muzeja). Tokom Drugog svetskog rata zgrada je bila znatno oštećena, a posle rata obnovljena bez sadašnjeg kubeta. Šezdesetih godina, zalaganjem tadašnjeg upravnika Narodnog muzeja, dr Lazara Trifunovića, vraćeno je srednje kube i uređen enterijer, tako da danas u potpunosti odgovara nameni.

 

 

 

NARODNO POZORIŠTE
Trg Republike 2

Sazidano je 1868-1869. po planovima arhitekte Aleksandra Bugarskog, jednog od najplodnijih graditelja Beograda u 19. veku. Odluku o podizanju posebne zgrade za teatar doneo je knez Mihailo Obrenović. Zgrada je izvedena po opštem tipu pozorišnih objekata toga vremena, posebno zgrade Milanske skale, od koje je preuzeta renesansna koncepcija i dekorativna obrada. Kasnijim rekonstrukcijama prvobitni izgled u potpunosti je izmenjen. Obimna rekonstrukcija izvedena je 1986. kada je pozorištu vraćen izgled iz 1922. i izvršena dogradnja prema ulici Braće Jugovića. Osim za pozorišne predstave, sala je tokom 19. veka korišćena i za dobrotvorne balove i koncerte. Velika ustavotvorna skupština je u njoj izglasala poznati Ustav od 1888.

 

 

 

 

SKUPŠTINA SRBIJE
Trg Nikole Pašića 13

Prvi projekt za Dom narodnog predstavništva napravio je 1891. godine Konstantin A. Jovanović. Na konkursu za zgradu, prema izmenjenom programu, na prostoru blizu Batal-džamije, održanom 1901. godine, nagrađen je rad Jovana Ilkića, koji u suštini predstavlja varijantu Jovanovićevog rešenja. Gradnja palate započeta je 1907. godine, a kamen-temeljac položio je Kralj Petar I. Tokom Prvog svetskog rata Ilkić je umro u logoru, u Nežideru, a planovi su izgubljeni. Nove planove, prema izgrađenom stanju, napravio je Ilkićev sin Pavle, a u dovršavanju objekta, posebno enterijera, pomogao je Nikolaj Krasnov. Građevina je dovršena tek 1936. Oblikovana je u duhu akademskog tradicionalizma, sa bogatom unutrašnjom (arhitektonskom i umetničkom) dekoracijom, koju su izveli tada najpoznatiji domaći umetnici i zanatlije. Ispred glavnog ulaza postavljena je, 1939. godine, monumentalna skulptorska grupa "Igrali se konji vrani", delo poznatog vajara Tome Rosandića.

 

 

PALATA "BEOGRAD"
("BEOGRAĐANKA")
Ugao Kralja Milana i Masarikove

Izgradnja je trajala od 1969. do 1974. Projektant je Branko Pešić. Objekat je izgrađen u jezgru starog gradskog tkiva, na potezu Terazije - Slavija, sa naglašenom težnjom da svojim visokim delom, od 24 etaža, dominira kao prostorni gradski orijentir. Na prvih nekoliko spratova se nalazi Robna kuća "Beograd", a na ostalim spratovima su poslovne prostorije, kao i sedište nekoliko beogradskih medija.

 

 

 

 

BEOGRADSKA TVRDJAVA

Beogradska tvrđava podignuta je na grebenu iznad ušća Save u Dunav u razdoblju od I do XVIII veka kao kompleks odbrambenog karaktera. Tvrđava je danas svojevrstan muzej istorije Beograda. Ovu celinu čine sama Beogradska tvrđava, podeljena na Gornji i Donji grad, i park Kalemegdan.

Zbog izuzetnog strateškog značaja na ovom mestu je, krajem prvog veka naše ere, podignuto utvrđenje - rimski kastrum, kao stalni vojni logor IV Flavijeve legije. Posle rušenja od strane Gota i Huna, utvrđenje je obnovljeno u prvim decenijama 6. veka. Nepuno stoleće kasnije, razaraju ga Avari i Sloveni.

Uz utvrđenje na bregu iznad ušća Save u Dunav, nastao je antički Singidunum, a na istom mestu i slovenski Beograd. Stolećima se srednjovekovni grad razvijao na prostorima Tvrđave, tražeći sigurnost među njenim bedemima. Beogradska tvrđava često je rušena i obnavljana. Iznad rimskih zidina stoje srpski bedemi, a preko njih, turske i austrijske fortifikacije. U 12. veku vizantijski car Manojlo Komnin podigao je na rimskim ruševinama novi kastel. U prvim decenijama 14. veka ovo malo utvrđenje na bregu prošireno je do rečnih obala. 

Pod vlašću despota Stefana Lazarevića, kao novo središte Srbije, Beograd je ojačan prostranim utvrđenjima Gornjeg i Donjeg grada. U starom kastelu podignut je Despotov dvor, a na Savi je dograđeno ratno pristanište. U okviru bedema razvio se napredan srednjovekovni grad. Posle turskog osvajanja 1521. godine, pa sve do kraja 17. veka, Beogradska tvrđava nije značajnije dograđivana.

Novo razdoblje započelo je austrijsko-turskim ratom. Kao ključno utvrđenje u središtu ratnih sukoba tokom 18. veka, Tvrđava je tri puta rekonstruisana. Porušen je stari kastel, a veliki deo srednjovekovnih bedema prekrile su nove fortifikacije. Pod austrijskom okupacijom, 1717-39. godine, posle izgradnje novih modernih utvrđenja, Beogradska tvrđava je predstavljala jedno od najjačih vojnih uporišta u Evropi. Građena je prema projektima generala Nikole Doksata Demoreza, Švajcarca u austrijskoj službi. Igrom sudbine, u svitanje jednog martovskog dana 1738. godine, zbog poraza kod Niša, upravo pred bedemima Tvrđave streljan je njen graditelj. Povratku Turaka u Beograd 1740. godine, prethodila su rušenja svih novopodignutih utvrđenja. Do kraja 18. veka Beogradska tvrđava je dobila konačni oblik. U ratnim razaranjima tokom proteklih decenija porušeni su gotovo svi objekti u Gornjem i Donjem gradu, a bedemi znatno oštećeni.

Prema Beogradskoj tvrđavi vode ulice Knez Mihailova i Uzun Mirkova. Na tom pravcu su glavne tvrđavske kapije - Stambol-kapija (unutrašnja i spoljna) i Sahat-kapija. U srednjovekovno utvrđenje ulazilo se sa istočne strane (pored današnjeg Zoološkog vrta), kroz Zindan-kapiju i Despotovu kapiju Gornjeg grada. Donjem gradu prilazi se Bulevarom vojvode Bojovića (Vidin-kapija) i iz Karađorđeve ulice (Mračna kapija).

 

 

KALEMEGDAN

Najlepši je i najveći beogradski park, istovremeno je i najznačajniji kulturno-istorijski kompleks, u kojem dominira Beogradska tvrđava iznad ušća Save u Dunav. Naziv Kalemegdan odnosi se samo na prostorni plato oko Tvrđave koji je osamdesetih godina 19. veka pretvoren u park. Plato je, dok je Tvrđava bila glavno vojno uporište Beograda, služio da se neprijatelj osmotri i sačeka za borbu; zbog toga i njegovo ime potiče od turskih reči "kale" - grad, to jest tvrđava i "megdan" - polje. Turci su Kalemegdan nazivali i Fićir-bajir što znači "breg za razmišljanje".

Preuređivanje u park otpočelo je, posle predaje Tvrđave Srbima (1867), po naređenju kneza Mihaila Obrenovića. Idejne skice za uređenje Kalemegdana napravio je prvi beogradski urbanista Emilijan Josimović. Zelenilo je zasađeno između 1873. i 1875. godine, kada Beogradskom tvrđavom komanduje pukovnik Dragutin Žabarac, ađutant kneza Miloša Obrenovića u doba njegove druge vladavine.

Plansko uređivanje Kalemegdana počinje 1890. Tada je vojska predala park Beogradskoj opštini. Ondašnji predsednik opštine Nikola Pašić odobrio je prvi kredit za uređivanje Kalemegdana od 10.000 tadašnjih dinara. Godine 1905. pristupilo se proširivanju parka, uređivanjem Malog Kalemegdana, koji se prostirao od paviljona "Cvijeta Zuzorić" do Zoološkog vrta.

Pre Prvog svetskog rata Kalemegdanski park završavao se na mestu gde su sada kamene stepenice (vode prema donjoj terasi). Zemljište iza ovih stepenica bilo je sve do 1929. potpuno neuređeno i obraslo u korov. Posle 1931. parkovske površine proširene su i na Gornji grad. U parku je postavljeno više spomenika poznatim kulturnim i javnim radnicima. Na Kalemegdanu su Vojni muzej, Umetnički paviljon "Cvijeta Zuzorić", Gradski zavod za zaštitu spomenika kulture, Zoološki vrt, dečiji zabavni park, veći broj sportskih igrališta, ugostiteljskih objekata i drugo.

 

 

 

 

STARI DVOR

Stari dvor, palata srpske dinastije Obrenović, u kojoj je danas Skupština grada Beograda, nalazi se na uglu ulica Kralja Milana i Dragoslava Jovanovića. Sagrađen je između 1882. i 1884. po projektu Aleksandra Bugarskog u maniru arhitekture akademizma XIX veka, s namerom da prevaziđe sve dotadašnje rezidencije srpskih vladara.

Engleski putopisac Herbert Vivijen, koji je krajem XIX veka obišao Stari dvor, detaljno je opisao njegovu unutrašnjost: "S leve strane nalazi se otmena dvorana za balove, sa zidovima boje limuna i velikim belim lusterima od venecijanskog stakla, koji na državnim svečanostima prijatno blistaju, osvetljeni električnom svetlošću. Kada prođete kroz prostranu salu za prijeme, ulazite u dvoranu za bankete. U dvorani se sve blista: od parketa do izrezbarenog stola od mahagonija. Za sto može da sedne 60 zvanica. Stolice od kože imaju boju jesenjeg lišća. Pada u oči dobar ukus koji karakteriše svaku stvar, bila ona upotrebna ili služila samo kao ukras. Vaše divljenje još više privlače lepo izrezbarene tavanice koje su nasleđene iz turskog vremena i njihove mode..."

Za Stari dvor vezani su važni događaji iz vremena političke moći dinastije Obrenović: zgrada je podignuta kada je Srbija proglašena za kraljevinu, a u njoj je kralj Milan 22. februara 1889. abdicirao u korist sina Aleksandra. Od 1903. do 1914. Stari dvor je rezidencija dinastije Karađorđević. Od 1919. do 1920. u njemu su se održavale sednice privremene Narodne skupštine, a sve vreme do 1941. dvorske zabave i prijemi visokih stranih gostiju.

Dvor je dva puta oštećen: u Prvom svetskom ratu i u šestoaprilskom bombardovanju 1941. godine. Po završetku Prvog svetskog rata dvor je popravljen, a prva veća adaptacija urađena je oko 1930. Sređivanje i preuređivanje Starog dvora po završetku Drugog svetskog rata trajali su sve do 1947. godine. Arhitektura je tom prilikom znatno izmenjena. Dvor je ostao bez dva kubeta prema bašti, a fasada prema današnjem Bulevaru kralja Aleksandra potpuno je izmenjena. Od tada su u dvoru Prezidijum Narodne skupštine, zatim Vlada FNRJ, Savezno izvršno veće, a od 1961. Skupština grada Beograda.

Stari dvor ima približno kvadratnu osnovu 40x40 m. Njeno rešenje je klasično, sa centralnim unutrašnjim zastakljenim holom. U njemu su nekada bili staklena bašta i naknadno naručene, bogato obrađene hrastove stepenice, koje su vodile na prvi sprat (projektovao ih je poznati arhitekta Jovan Ilkić). Stepenice su uništene u Prvom svetskom ratu. Oko ovog centralnog prostora sa stubovima i galerijama nalazile su se ostale prostorije dvora, među kojima su bile najznačajnije velika dvorana za prijeme i balove i trpezarija. Deo dvora su bile i lepo uređena biblioteka i dvorska kapela prema bašti. Celokupna unutrašnja oprema dvora naručivana je uglavnom iz Beča.

Po spoljašnjoj arhitekturi zgrada je među najlepšim ostvarenjima akademske arhitekture Srbije XIX veka. Najbogatije je obrađena fasada prema bašti sa isturenim terasama koje su omogućavale prisniju vezu sa vrtom. Na ovoj fasadi su najkarakterističniji motiv karijatide u visini prvog sprata, koje iznad terase na krajevima fasade nose bogato obrađene timpanone krajnjih prozora. Karijatide se ponavljaju i na fasadi prema ulici Kralja Milana, a ispod njih je niz dorskih stubova. Na fasadi prema bašti dorski stubovi se javljaju između bogato dekorisanih prozora. Ostale dve fasade su nešto jednostavnije. Suteren i uglovi zgrade obrađeni su u rustici. Ograda terasa i atika rešeni su primenom balustrada. Tri ugla zgrade završavala su se proporcionisanim kubetima.

Danas posetioce očekuje Stari dvor koji je vremenom izmenio svoj prvobitni unutrašnji i spoljašni izgled. Iz Centralnog hola (površine 130 m2) najpre se ulazi u Crveni salon u kome će verovatno najviše pažnje privući "Portret devojke" koji je 1862. naslikao Đura Jakšić. Tu je i slika Ismeta Mujezinovića "Prelaz peko Neretve". U ovom salonu su i pokloni delegacija: dve porculanske vaze sa motivima iz Sankt Petersburga (poklon ruske delegacije) i činija (poklon danske delegacije). Sa leve strane kod ulaza u Žuti salon izložen je faksimil pisma pape Jovana VIII od 16. aprila 878. godine - najstarijeg pisanog dokumenta u kome se pominje slovensko ime Beograd. To je, zapravo, deo Registra pape Jovana VIII koji se danas čuva u Arhivu Vatikana. Pored faksimila je i umetnička interpretacija ovog dokumenta, rad poznatog slikara i grafičara, profesora Fakulteta likovnih umetnosti Branka Miljuša. Sa desne strane kod ulaza izložen je Orden narodnog heroja kojim je Beograd odlikovan 20. oktobra 1974.

U sledećem Žutom salonu nekoliko je izuzetnih slika. Tu su slike Save Šumanovića, Jovana Bijelića, Petra Lubarde, Miodraga-Bate Mihajlovića, Ljube Laha, Jovana Zonjića, Peđe Milosavljevića, Petra Omčikusa i Vase Pomorišca kao i skulpture u drvetu Riste Stijovića. U ovom salonu izloženi su i pokloni stranih državnika, delegacija, udruženja i saveza: veći broj ukrasnih tanjira, vaza i skulptura.

Iz Žutog salona ulazi se u Svečanu salu čija je površina 260 m2. Gornji delovi zidova ukrašeni su vitražima koji ilustruju narodnooslobodilačku borbu i radno pregalaštvo. Na konzolama ispred ogledala, odmah kod ulaza sa leve i desne strane, nalaze se mesingani čiraci visoki 65 cm francuske izrade, dve stojeće pepeljare sa ukrasnim figurama tri zmije (na desnoj strani), kao i dve vaze i porculanski svećnjak (na levoj strani). Na drugom delu sale je bombonjera sa dva anđela, rađena u istoj tehnici kao i čiraci i porculanske vaze. Iz ove sale se može izaći na terasu.

Enterijer Salona XIX veka uredio je Muzej grada Beograda u duhu vremena kada je Stari dvor nastao. Komodica, sekretar, vitrina, dve konzole sa ogledalima, kao i sto i dve stolice u stilu Luj XV predstavljaju originalni nameštaj koji je koristila kraljica Natalija Obrenović, supruga kralja Milana. U vitrini su delovi porculanskih servisa, takođe iz kraljičinog salona, uvezeni sa Zapada. Tu je i porculanski tanjir sa krunom i kraljevskim inicijalima. Izložena crna garnitura u stilu Napoleon III takođe pripada tom vremenu, a u udubljenom delu nalazi se bidermajer salon iz prve polovine XIX veka. Građanska nošnja ilustruje kako su se Beograđani oblačili u prvoj polovini XIX veka. U ovom salonu su portreti viđenih i uglednih građana: trgovca Vula Bogdanovića i njegove žene, autora Franje Grifingera, zatim Stevana Knićanina, nepoznatog autora, Zmaj Jove Jovanovića, rad Uroša Predića iz 1938. portreti Jelisavete Kocić i Đorđa Bimbe, autora Arsenija Petrovića. Na centralnom zidu je velika slika "Veselje pred krčmom", nepoznatog autora.

Ovi reprezentativni prostori u Starom dvoru koriste se za prijeme domaćih i stranih delegacija i uglednih gostiju iz zemlje i sveta, svečanu dodelu priznanja Skupštine grada, prijeme, bankete, balove, koncerte, promocije knjiga i druge kulturne manifestacije. Ostale prostorije su kabineti predsednika, potpredsednika i sekretara Skupštine grada Beograda; predsednika, potpredsednika i članova gradske vlade.

 

 

HRAM SVETOG SAVE
na Vračarskom platou

Hram se nalazi u istočnom delu Svetosavskog trga. Pripreme za njegovu izgradnju trajale su veoma dugo, još od 1894. Na drugom konkursu raspisanom 1926. godine usvojeno je arhitektonsko rešenje arh. Bogdana Nestorovića, uz kasnije prihvatanje nekih elemenata projekta arh. Aleksandra Deroka. Osvećenje temelja izvršio je patrijarh Varnava 15. septembra 1935. godine, a kada su radovi poodmakli, patrijarh Gavrilo je 27. maja 1939. godine svečano osvetio, i u oltaru, uz kamen temeljac, položio povelju. Dalja izgradnja bila je prekinuta napadom Nemačke na Jugoslaviju, 6. aprila 1941. Tek u leto 1984. godine dobijena je dozvola od države za nastavak gradnje, pa je ratom i ljudskom nebrigom oskrnavljen hram ponovo osvetio patrijarh German u prisustvu svih srpskih arhijereja, 30. aprila 1985. godine, položivši povelju o nastavku radova u novim istorijskim prilikama. Za protomajstora izgradnje određen je arh. Branko Pešić, profesor Univerziteta. Iako u izgradnji, već danas spomen-hram predstavlja organski deo savremene živopisne siluete Beograda, čineći jedno od njegovih glavnih obeležja.

 

 

 

Znameniti parkovi i česme

 

 

Na gradskom području ima 39 javnih česama koje se snabdevaju vodom za piće iz Beogradskog vodovoda. Pored njih, 5 česama podignuto je na izvorima. Na gradskom području ima 18 fontana, a po veličini i dekoru izdvajaju se fontane na Trgu Nikole Pašića i Trgu Republike, kao i fontana ispred hotela "Interkontinental". Sam centar grada, Bezistan, od 1959. krasi fontana "Žena sa školjkom". Prva fontana izgrađena je 1927. na Terazijama kod tadašnje tramvajske okretnice, a uklonjena je 1947. prilikom rekonstrukcije trga.

Na teritoriji deset gradskih opština ima 65 javnih parkova ukupne površine 36,2 hektara. Najpoznatiji su Kalemegdanski park, Tašmajdanski park, Park prijateljstva, Hajd-park i Pionirski park. Prvi javni park uređen je 1860. na uglu ulica Kneza Miloša i Nemanjine, a nazvan je Finansijski park. Uređivanje zelenih površina počinje u 19. veku, a prvi drvoredi zasađeni su između 1840. i 1845.

 

 

PIONIRSKI PARK

Jedan od najlepših parkova u gradu, smešten između Bulevara kralja Aleksandra i ulica Kralja Milana, Kneza Miloša i Dragoslava Jovanovića. Do 1944. bio je opasan visokim zidom i služio je kao bašta Starog dvora (sada Skupština grada Beograda). Uklanjanjem zida park je predat na javno korišćenje i dobio ime Pionirski park, po istoimenoj organizaciji najmlađih. U čast velikana jugoslovenske književnosti i nobelovca Ive Andrića, između Pionirskog parka i ulice Kralja Milana uređeno je šetalište koje nosi naziv Andrićev venac, i podignut njegov spomenik.

 

 

 

TASMAJDAN

Između ulica Takovske, Ilije Garašanina, Beogradske i Bulevara kralja Aleksandra nekada je bio veliki kamenolom. Zbog toga je i dobio ime Tašmajdan (na turskom taš - kamen, majdan - mesto gde se vadi kamen). Po jednom starom svedočenju "može se slobodno reći da su u Beogradu sva stara zdanja... ozidana ovim ovde vađenim kamenom". U katakombama nastalim posle vađenja kamenih blokova, dugo su bila skladišta municije i vojni magacini, a služile su i kao skloništa i zavojišta za ranjene vojnike. Za vreme opsade Beograda, u jesen 1806. godine, Karađorđe se ovde ulogorio i podigao šator. Posle Drugog srpskog ustanka knez Miloš Obrenović, podižući srpsku varoš u Savamali, naredio je oko 1826. da se staro srpsko groblje sa Varoš-kapije preseli na Tašmajdan. Na tašmajdanskom platou sazidana je 1835. stara crkva Sv. Marka (srušena prilikom bombardovanja Beograda, 6. aprila 1941. godine). Na Tašmajdanu je 30. novembra 1830. pročitan Sultanov hatišerif o unutrašnjoj nezavisnosti Srbije. Godine 1909. ovde je izgrađena prva Seizmološka stanica koja postoji i danas. Na Tašmajdanu i oko njega danas se nalaze crkva Sv. Marka (nova, građena 1931-1936), Ruska crkva (1924), Glavna pošta (1934), SRC "Tašmajdan", hoteli "Taš" i "Metropol Palace", kafana "Madera", Radio-televizija Srbije, dečiji zabavni park...

 

 

ZOOLOSKI VRT

Smešten u samom centru grada, Zoološki vrt Beograda, ili Vrt dobre nade, nalazi se na jednoj od najatraktivnijih gradskih lokacija - Kalemegdanskom parku. Osnovan je 1936. i jedna je od najstarijih kuća životinjskog carstva u Evropi.

Prostire se na površini od 6 hektara, poseduje 2000 životinja sa oko 200 životinjskih vrsta, a pored divljih obiluje i domaćim životinjama. Njegovom danas lepom izgledu doprinose i brojni izgrađeni objekti, infrastruktura, nove česme i fontane, Galerija skulptura u drvetu, rad vajara Vuka Bojovića, vrtić za prinove - Bebi zoo-vrt... Za 60. rođendan dobio je spomenik za svoga nekada najzanimljivijeg i najomiljenijeg stanovnika, majmuna Samija, prvog šimpanze koji je došao u Zoo-vrt.

Gotovo da ne prođe ni jedna nedelja u vrtu koju ne zabeleže mediji - od rođenja nekog mladučenta, preko različitih prigodnih promocija... Tako je ovaj vrt postao skoro svakodnevno prisutan u životu Beograda, oplemenjujući ga dahom svoje blagorodne atmosfere, ne bez razloga nazvan Vrtom dobre nade.

 

 

TERAZIJSKA ČESMA

Autor: FRANC LORAN, kamenorezac

Na Terazijama, pred hotelom "Moskva", kamen sa metalnom vazom na vrhu, ukupna visina oko 800 cm. Podignuta 1860.

Predstavlja jedan od najznačajnijih spomenika Beograda u 19. veku. U vreme radova na regulaciji Terazija 1911-1912. godine, odnesena je u Topčider. Tamo je stajala do 1976. godine, kada je vraćena na staro mesto.

 

 

 

 

ČUKUR-ČESMA
Autor: SIMEON ROKSANDIĆ

U Dobračinoj ulici, bronza 30 cm, ukupna visina 149 cm. Podignuta 1931.

Na toj nekadašnjoj česmi, 3. juna 1862. godine, jedan turski vojnik (nizam) udario je srpskog dečaka, šegrta Savu, jer je ovaj protestvovao što mu je Turčin sklonio krčag sa česme. Grupa Srba je preteći opkolila turske vojnike koji su se tu zatekli, ali su dragoman (tumač) srpske policije i terdžuman (posrednik kod turskih vlasti) odveli Turke s tog mesta. Međutim, pred zgradom policije Turci su ubili srpskog terdžumana Simu Nešića i smrtno ranili žandara Đorđa Nišliju. Ovi događaji bili su uvod u krvave sukobe između beogradskih Srba i Turaka, i povod za bombardovanje Beograda od strane Turaka 5. juna 1862. U spomen na te događaje, podignut je na tom mestu, iz sredstava Zadužbine trgovca Tome Vanđela, spomenik sa statuom dečaka.

 

 

 

Znameniti spomenici

 

 

SPOMENIK KNEZU MIHAILU OBRENOVIĆU
Autor: ENRIKO PACI

Na Trgu Republike, pored ulice koja nosi njegovo ime, bronza.
Podignut 1882.

 

 

 

SPOMENIK KARAĐORĐU
Autor: SRETEN STOJANOVIĆ

Na platou ispred zgrade Narodne biblioteke Srbije u Nebojšinoj ulici.
Bronza 320 cm. Podignut 1979.

 

 

 

 

SPOMENIK VOJVODI ŽIVOJINU MIŠIĆU
Autor: DRINKA RADOVANOVIĆ

Nalazi se ispred Beogradskog sajma, u bulevaru koji nosi njegovo ime, bronza 85 cm, ukupna visina 195 cm.
Podignut 1988. povodom 70. godišnjice proboja Solunskog fronta.

 

 

SPOMENIK VUKU KARADžIĆU
Autor: ĐORĐE JOVANOVIĆ

U Studentskom parku, bronza 300 cm, ukupna visina 725 cm.
Podigla ga Beogradska opština 1937.

SPOMENIK NIKOLI TESLI
Autor: FRANO KRŠINIĆ

U Bulevaru kralja Aleksandra, ispred zgrade Tehničkog fakulteta, bronza 220 cm, ukupna visina 335 cm. Podignut 1963.

 

 

 

 

POBEDNIK
Autor: IVAN MEŠTROVIĆ

Bronza - kamen, ukupna visina oko 14 m. Podignut 1928.

Godine 1912. Meštrović je projektovao monumentalnu fontanu koja je trebalo da se postavi na Terazijama, sa temom oslobođenje Srbije od Turaka. U centru bazena sa vodom zamislio je petostepeni stub, simbol petovekovnog ropstva pod Turcima, na čijem bi vrhu stajao "Pobednik". Posle završetka Prvog svetskog rata odustalo se od izvođenja ovog projekta, pa je 1928. "Pobednik" postavljen na Kalemegdanu, povodom proslave desetogodišnjice proboja Solunskog fronta. Često se koristi kao simbol Beograda.

 

 

 

 

 

 

Nazad na početnu stranu