1943. godina

Savezničkim snagama u severnoj Africi je Tunis, nakon relativno lakog zauzimanja Alžira i Maroka, predstavljao veliki problem, što zbog lošeg vremena, što zbog teškog planinskog terena koji je vešto koristila nemačko-italijanska ekspedicijska armija na čelu s generalom fon Arnimom. Saveznici su dodatni problem imali u slaboj koordinaciji između britanskih, američkih i francuskih kolonijalnih trupa. Još veći problem bilo je neiskustvo američkih snaga koje je 19. februara došlo do izražaja u bici kod Kaserine prilikom koje je Romel uspeo probiti američke položaje i izazvati panično povlačenje koje je zaustavljeno tek krajnjim britanskim naporima.

No taj Romelov uspeh nije mogao biti iskorišćen jer je u Tunis s juga, iz Libije, prodirala britanska Osma armija na čelu s Montgomerijem. 6. marta je Montgomeri Romela porazio u bici kod Medenina, a 17. marta započeo pustinjskim manevrom zaobilaziti utvrđenu Marečku liniju na tunisko-libijskoj granici. Uspešan proboj tih položaja je zapečatio sudbinu osovinskih snaga u Tunisu, jer nisu imali dovoljno ljudstva ni materijala da se odupiru savezničkim ofanzivama iz dva pravca.

Iako su pojedini osovinski komandanti tražili dozvolu za evakuaciju, Hitler je to odbio iz političkih razloga, plašeći se dodatne demoralizacije nakon staljingradske katastrofe. Evakuacija je s vremenom postajala sve teža, isto kao i snabdevanje trupa zbog sve očitije pomorske nadmoći Saveznika u Mediteranu. 14. maja su se poslednji ostaci osovinskih snaga predali, označivši konačni kraj rata u severnoj Africi.

U međuvremenu su se sile Osovine mogle utešiti delomičnim uspehom nemačke ofanzive na istočnom frontu, tokom koje su Sovjeti odbačeni iz oblasti Harkova koga su bili oslobodili početkom godine. To je Vermahtu povratilo optimizam, odnosno potaklo planove za još jednu veliku letnu ofanzivu, dok su Sovjeti odlučili zaustaviti daljne napade i posvetiti se konsolidaciji svojih redova. To je dovelo do relativnog zatišja na istočnom frontu koje će trajati nekoliko meseci.

Desant na severnu Afriku je među osovinskim snagama potakao strah od eventualnog savezničkog iskrcavanja na druge oblasti Mediterana. Zato su poduzete mere za jačanje odbrane na tom području - višijska Francuska je okupirana, nakon čega se njena flota u Tulonu samopotopila kako ne bi pala u ruke Nemcima. Na Balkanu, gde se razgranao široki partizanski pokret, pokrenute su ofanzive u cilju njegovog gušenja, pogotovo u Jugoslaviji gde su pokušaji uništenja Titovih partizana doveli do bitaka na Neretvi i Sutjesci.

Pad Italije

U skladu s Čerčilovim strateškim zamislima, zapadni saveznici su 10. jula započeli iskrcavanje na Siciliju, što je bio prvi korak prema izbacivanju Italije iz rata. Iako su osovinske snage, pogotovo nemačke, pružale žestok otpor, brzo je postalo jasno da se moraju povući na italijansko kopno. U međuvremenu su svi ti događaji imali uticaj na fašističke vođe u Rimu, koje su 21. jula svrgnule i uhapsile Musolinija, a nova vlada odmah započela tajne pregovore o kapitulaciji.

Do kapitulacije je došlo 8. septembra, kada je zajedno s njom trebalo biti koordinirano veliko iskrcavanje kod Salerna. No, nemačke snage pod komandom feldmaršala Keselringa su pokazale kao veoma vešte, kako u odbrani od zapadnih saveznika, tako i brzom stavljanju Italije pod okupaciju. Musolini je oslobođen akcijom nemačkih komandosa i stavljen na čelo kvislinške Italijanske socijalne republike. U međuvremenu su Nemci, vešto koristeći planinski teren, zadržavali saveznički prodor prema Rimu te postepeno stvorili gotovo nesavladivu obrambenu liniju čiji je centar bio Monte Kasino. Oko tog mesta će se mesecima voditi krvave borbe.

Kapitulacija Italije je imala ozbiljne posljedice i na Balkanu. Dok je britanski pokušaj da iskoriste kapitulaciju italijanskog garnizona i na brzinu osvoje Dodekanez završio katastrofom, u Grčkoj i Jugoslaviji su partizanima pale u ruke velike količine oružja i opreme. Pogotovo je to imalo veliki uticaj na Jugoslaviju, gde se partizanska vojska i s njom povezan politički pokret nametnula kao glavni faktor u budućem poratnom uređenju zemlje.

Nazad