Smrt Ive Andrica

Petog decembra 1974. godine, nakon što je osjetio pogoršanje zdravstvenog stanja, Ivo Andrić pozvao je u svoj stan u Beogradu književnike Milana Đokovića i Gvozdena Jovanića.

Saopštio im je, s obzirom da nema nikakvih srodnika, da želi da se poslije smrti od njegove zaostavštine i autorskih prava osnuje zadužbina namijenjena za opšte kulturne i humanitarne potrebe. Izrazio je želju da se o njegovoj zadužbini brine dugogodišnja nezvanična lična sekretarica i prijateljica Vera Stojić, te da se dio novčanih sredstava koristi za dodjeljivanje nagrade za najbolju pripovijetku. Takođe, izrazio je uvjerenje da će Srpska akademija nauka i umetnosti najbolje odrediti šta da se radi sa njegovim rukopisima i prepiskom.

Prisutnim književnicima Đokoviću i Jovaniću, Andrić je obznanio da je kao član pokopnog društva «Oganj» odlučio da nakon smrti njegovo tijelo bude kremirano.

Pri kasnijoj raspravi pred Prvim opštinskim sudom u Beogradu književni prevodilac Vera Stojić odrekla se učešća u nasljeđu, kako je piščevom voljom bilo određeno, a u korist Zadužbine Ive Andrića, preuzimajući pri tom obavezu da se stara o zaostavštini i korištenju autorskih prava.

12. decembra iste godine, Ivo Andrić zbog slabog zdravlja telegramom otkazuje učešće na bosanskohercegovačkom Saboru kulture.

17. decembra njegovo zdravlje ozbiljno se pogoršava. Jedno svjedočanstvo o Andrićevoj zdravstvenoj krizi daje njegov prijatelj  Erih Koš : « Oko 9 sati 17.decembra zvala me je telefonom Vera Stojić i kazala da je Andrić proveo tešku i nemirnu noć, i da se jutros ne oseća dobro. Obratila se terenskoj ambulanti i lekarka koja ga je pregledala utvrdila je da mu je porastao krvni pritisak. Dala mu je lek i savetovala da se pozove lekar specijalista.Prvi kojeg se Vera Stojić setila bio je doktor Slobodan Kostić, Andrićev zemljak i prijatelj, šef Neurohirurške klinike koji se odmah odazvao pozivu.Sada pozivaju i mene da se nađem pri ruci ako bi Andrića trebalo prebacivati u bolnicu.Za desetak minuta bio sam pred kućom u kojoj je stanovao u ulici Proleterskih brigada.Vrata mi je otvorila i nemušto me pozvala da uđem Andrićeva kućna pomoćnica.U predsoblju je već dr Kostić okretao brojčanik telefona, nastojeći da obezbedi odgovarajući bolnički smeštaj. Vera Stojić, koja je stanovala na istom spratu, vrata do vrata sa Andrićem, čekala je u trpezariji, sa tašnom u ruci, spremna da krene.Pozvan da nam se pridruži, Andrić je izišao iz svoje sobe.Pozdravio se, malo zbunjen, ali pri punoj svesti, i sa onim njemu svojstvenim izvinjavajućim osmehom čoveka koji ne voli drugim ljudima da smeta. Otišao je u kupatilo, uzeo pribor za umivanje i brijanje, pa i kapi za oči na koje ga je podsetila Vera Stojić. Strpao je sve to u staru, smeđu, izlizanu torbu - onu s kojom smo ga godinama navikli da viđamo. Kada je već trebalo da se krene, setio se još nečega i vratio u sobu.Izneo je tanku knjižicu, «Samorazmatranja» Marka Aurelija u džepnom, francuskom izdanju, pa i nju pridružio ostalim stvarima.Bila je to njegova poslednja lektira.»

Napokon, Andrić je bio prebačen na Urgentno kardiološko B odjeljenje Univerzitetske klinike. Kako tu nije mogao dobiti odgovarajući ljekarski tretman, odlučeno je da se prebaci na Vojno-medicinsku akademiju. Intenzivno liječenje povjereno je poznatim ljekarima dr Miroljubu Kičiću, dr Vojislavu Ćosiću, dr Dragoljubu Đorđeviću i dr Branislavu Simiću, a konsultovani su i čuveni medicinski stručnjaci, akademici dr Jovan Ristić i dr Slobodan Kostić, kao i dr Gojko Kapor. Ovaj ljekarski tim 20.decembra izdaje saopštenje koje prenosi TANJUG, i u kojem stoji «da su kod književnika Ive Andrića nastupila ozbiljna oštećenja zbog smetnji nastalih poremećajem cirkulacije krvi u mozgu».

Osim oštećenja mozga, nastupile su i komplikacije u vidu zapaljenja pluća i infekcije nekih unutrašnjih organa, pa je nastavljeno sa intenzivnim liječenjem.

«Po Beogradu, koji je, uza sve svoje milionsko stanovništvo, ipak samo jedna mala kuhinja, svašta se i koješta govorilo o Andrićevom stanju i toku njegove bolesti. Govorilo se da je te prve noći u bolnici zapao u teško delirično stanje, u kome više nije mogao da kontroliše svoje postupke, i podižući se iz postelje i tumarajući odeljenjem, toliko uznemirivao ostale teške bolesnike da su lekari bili prinuđeni da mu potraže adekvatniji smeštaj. Čula su se i krajnje neukusna tvrđenja koja je u ovakvom svedočenju neuputno ponavljati.»

Ljekari su Andrića održavali u životu vještački, svim sredstvima reanimacione tehnike. Prkoseći ljekarskim predviđanjima i protokolarnim odlukama, više čvrstom voljom no krhkim tijelom, Ivo Andrić je poživio u bolesničkoj postelji još gotovo puna tri mjeseca.

Trinaestog marta 1975. godine Vojno-medicinska akademija u Beogradu izdaje posljednje saopštenje:

« U 1 sat i 15 minuta došlo je kod Ive Andrića do popuštanja svih vitalnih funkcija sa neminovnim smrtnim ishodom.»

Ta vijest brzo je odjeknula širom svijeta.Najpoznatije novine sa žaljenjem su pisale o nestanku jednog od najvećih imena evropske literature, održavane su komemorativne sjednice i skupovi, na adresu Saveza književnika Jugoslavije stizali su brojni telegrami sa izjavama saučešća - među prvima od predsjednika Tita i književnika Miroslava Krleže.

Na dan smrti slavnog pisca, u njegovom rodnom gradu u 17 sati održana je komemorativna sjednica Općine Travnik i formiranog Odbora za obilježavanje smrti Ive Andrića u Travniku.Nakon minutom šutnje odate počasti Andriću, o piščevom životnom putu govorio je predsjednik Izvršnog odbora Skupštine općine Travnik Avdo Maglić.Na ovoj sjednici odlučeno je da se otkažu sve javne priredbe i manifestacije, zatim da se u Rodnoj kući Ive Andrića otvori knjiga žalosti, te da se u svim školama na području Općine Travnik održe komemorativni časovi.Tim povodom lokalni list «Travnička hronika» objavio je posebno izdanje posvećeno smrti literarnog nobelovca.Takođe, predloženo je nadležnim institucija

ma da Narodna biblioteka u Travniku dobije novo ime Narodna biblioteka «Ivo Andrić», da se ulica Stanka Turudije preimenuje u ulicu Ive Andrića, i da se Spomen-muzej Rodna kuća Ive Andrića ubuduće zove Memorijalni muzej Ive Andrića.Svi ovi prijedlozi kasnije su usvojeni od Skupštine općine Travnik, pa je tako nastao i Memorijalni muzej, danas jedini memorijalni muzej na svijetu posvećen Ivi Andriću.

Kremiranje posmrtnih ostataka Ive Andrića obavljeno je 14.marta 1975. u Beogradu.

O posljednjem ispraćaju Ive Andrića, kazuje nam njegov prijatelj i pratilac u posljednjim godinama njegovog života, sarajevski književnik Ljubo Jandrić :

«Atrijum u zgradi Skupštine grada Beograda u koju se ulazi od Pionirskog parka, stotinak metara od kuće u kojoj je Andrić živio.Na sredini ove dvorane postavljen je kovčeg, pokriven državnom zastavom, okružen Andrićevim ordenjem, vijencima i cvijećem.Lijevo od ulaza, sto sa Andrićevom slikom i knjigom žalosti. Od ranog jutra, pored odra prolazi nijema povorka hiljada građana koji su došli da se oproste od svog pisca.U tišini koju povremeno narušavaju prigušeni jecaji i žamor glasova smjenjuju se počasne straže. Jednu od njih čini i zvanična delegacija grada Travnika u sastavu : Avdo Maglić, Ivica Blažević, Mato Anić, Martin Udovičić,Venceslav Topalović i Momčilo Čihorić.

O Andrićevom životu i djelu govore predsjednik Slovenske akademije dr Josip Vidmar, i ispred Saveza književnika Jugoslavije Skender Kulenović.

U prepunoj kapeli krematorijuma na Novom groblju. Počasne straže i oproštajne riječi predsjednika Savezne skupštine Kire Gligorova, člana Savjeta federacije Rodoljuba Čolakovića, predsjednika Srpske akademije nauka Dr Pavla Savića… Zatim se začuše počasni plotuni… I kovčeg polako poče da se spušta praćen muzikom Johanna Sebastiana Bacha i riječima glumca Ljube Tadića koji je čitao Andrićevu pripovijetku «Staze»:

«U trenucima kada me zamarao i trovao svet u kome sam po zlu slučaja živeo i čudom se održavao u životu, kada se mračio vidik i kolebao pravac, ja sam tada pobožno prostirao preda se, kao vernik molitveni ćilim, tvrdu, ubogu, uzvišenu višegradsku stazu koja leči svaki bol i potire svako stradanje, jer ih sve sadrži u sebi i sve redom nadvisuje.

Tako, po nekoliko puta u danu, koristeći svako zatišje u životu oko sebe, svaki predah u razgovoru, ja sam prelazio po jedan deo tog puta sa koga nikad nije trebalo ni silaziti.

I tako ću do kraja života, neviđeno i potajno, ipak preći suđenu dužinu višegradske staze. A tada će se sa koncem života prekinuti i ona.I izgubiće se tamo gde završavaju sve staze, gde nestaje puteva i bespuća, gde nema više hoda ni napora, gde će se svi zemaljski drumovi smrsiti u besmisleno klupko i sagoreti, kao iskra spasenja, u našim očima koje se i same gase, jer su nas dovele do cilja i istine.»

<<back