Biografija
 |
U Matici rođenih crkve Svetog Ivana Krstitelja u Travnik, pod rednim brojem 70,
stoji da je 9. oktobra 1892.godine rođen Ivan,
sin Antuna Andrića, podvornika i Katarine Andrić, rodjene Pejić. Buduci veliki
pisac rodio se u Travniku sticajem okolnosti, dok mu je mati boravila u gostima
kod rodbine. Andricevi roditelji bili su Sarajlije: oceva porodica decenijama je
bila vezana za ovaj grad u kojem se tradicionalno bavila kujundžijskim zanatom.
Osim bavljenja istim poslom, clanove roda Andricevih vezivala je i zla kob
tuberkuloze: mnogi pišcevi preci, ukljucujuci i sve njegove striceve, podlegli
su joj u mladosti, a sam Andric bez oca je ostao kao dvogodišnji decak.
Suocavajuci se sa besparicom, Katarina Andric svoga jedinca daje na cuvanje
muževljevoj sestri Ani i njenom mužu Ivanu Matkovšik u Višegrad.
U gradu koji ce, više nego ijedno drugo mesto,
obeležiti njegovo stvaralaštvo, gledajuci svakodnevno vitke stubove na Drini
cuprije, Andric završava osnovnu školu, a potom se vraca majci u Sarajevo, gde
1903. godine upisuje Veliku gimnaziju.
Za gimnazijskih dana, Andric pocinje da piše poeziju i 1911. godine u Bosanskoj
vili objavljuje svoju prvu pesmu „U sumrak". Kao gimnazijalac, Andric je
vatreni pobornik integralnog jugoslovenstva, pripadnik je naprednog
nacionalistickog pokreta „Mlada Bosna" i strastveni je borac za oslobodenje
južnoslovenskih naroda Austrougarske monarhije. |
Dobivši stipendiju hrvatskog kulturno-prosvetnog društva „Napredak", Andric
oktobra meseca 1912. godine zapocinje studije na Mudroslovnom fakultetu
Kraljevskog sveucilišta u Zagrebu. U gradu na Savi, on pomalo uci, pomalo
posecuje salone, družeci se sa zagrebackom inteligencijom od koje ce na njega
posebno veliki uticaj imati dvadeset godina stariji Matoš.
1913. godine prelazi u Beč gdje nastavlja
studije.
Nakon smrti prijatelja Matoša, u aprilu 1914.
prelazi u Krakov. U članku povodom njegove smrti, Andrić je izjavio svoj borbeni
zanos kada je napisao: „Budni su samo
pesnici i atentatori.”
Poslije atentata u Sarajevu i izbijanja Prvog
svijetskog rata, Andrić odlazi u Split gdje biva uhapšen pod optužbom da je sa
ostalima iz „Mlade Bosne” učestvovao u
atentatu, mada je on svoj doprinos tome smatrao smatrao skromnim i ne tako
značajnim. U splitskom, šibeničkom i mariborskom zatvoru provešće nekoliko
mjeseci, od jeseni 1914. do sredine 1915. kada biva otpušten na kontrolisanu
slobodu, a potom deportovan u Travnik.
1921. godine prelazi iz Zagreba u Beograd,
piše ekavskim narječjem na ćirilici i izjašnjava se Srbinom.
S jeseni 1921. godine Andric je postavljen za cinovnika u Generalni konzulat
Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u Bukureštu, a iste godine zapocinje
saradnju sa Srpskim književnim glasnikom objavljujuci u broju 8 pricu „Corkan i
Švabica". Godine 1922. premešten je na rad u Konzulat u Trstu. Tokom te godine
štampa još dve pripovetke („Za logorovanja" i „Žena od slonove kosti"), ciklus
pesama „Šta sanjam i šta mi se dogada"i nekoliko književnih prikaza. Pocetkom
1923. godine on je vicekonzul u Gracu. Buduci da nije završio fakultet, preti mu
otkaz u Ministarstvu spoljnih poslova. Izmedu mogucnosti da fakultet završi
državnim ispitom ili odbranom doktorata, Andric bira drugu mogucnost i u jesen
1923. godine upisuje se na Filosofski fakultet u Gracu. Tokom ove godine Andric
je objavio nekoliko pripovedaka od kojih se neke svrstavaju medu njegova
najznacajnija prozna ostvarenja: „Mustafa Madžar", „Ljubav u kasabi", „U
musafirhani" i „Dan u Rimu". U junu mesecu 1924. godine u Gracu je odbranio
doktorsku tezu Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine .
Petnaestog septembra, pošto je odbranio doktorat, stice pravo da se vrati u
diplomatsku službu. Krajem godine prelazi u Beograd u Politicko odelenje
Ministarstva inostranih dela. Ove godine pojavljuje se Andriceva prva zbirka
prica u izdanju Srpske književne zadruge u koju, pored nekih vec objavljenih u
casopisima, ulaze i nove - „U zindanu" i „Rzavski bregovi". Na predlog Bogdana
Popovica i Slobodana Jovanovica, godine 1926, Ivo Andric biva primljen za clana
Srpske akademije nauka i umetnosti, a iste godine u Srpskom književnom glasniku
objavljuje pripovetke „Mara milosnica"i „Cudo u Olovu". Oktobra meseca biva
postavljen za vicekonzula Generalnog konzulata Kraljevine Jugoslavije u Marseju.
Sledece godine, tri meseca provodi na radu u Generalnom konzulatu u Parizu:
gotovo sve slobodno vreme u Parizu Andric provodi u Nacionalnoj biblioteci i
Arhivu Ministarstva inostranih poslova proucavajuci istorijsku gradu o Bosni s
pocetka devetnaestog veka i citajuci korespondenciju Pjera Davida, francuskog
konzula u Travniku . S proleca 1928. godine premešten je za vicekonzula u
Poslanstvu u Madridu. Te godine objavljuje price „Olujaci", „Ispovijed" i „Most
na Žepi". Sredinom sledece godine prelazi u Brisel, na mesto sekretara
poslanstva, a u Srpskom književnom glasniku pojavljuje se njegov esej „Goja".
Vec 1. januara 1930. godine u Ženevi pocinje da radi kao sekretar stalne
delegacije Kraljevine Jugoslavije pri Društvu naroda. Te godine objavljuje esej
o Simonu Bolivaru, pricu „Kod kazana" i tekst „Ucitelj Ljubomir". U Beogradu
sledece godine izlazi i druga knjiga pripovedaka kod Srpske književne zadruge u
kojoj se, pored prica ranije objavljenih u casopisima, prvi put u celini
štampaju „Anikina vremena", a u kalendaru-almanahu sarajevske Prosvjete
pojavljuje se putopis „Portugal, zelena zemlja". Godine 1932. Andric objavljuje
pripovetke „Smrt u Sinanovoj tekiji", „Na ladi" i zapis „Leteci nad morem". U
martu mesecu 1933. godine vraca se u Beograd
kao savetnik u Ministarstvu inostranih poslova. Iako intenzivno piše, ove godine
objavljuje samo pripovetku „Napast" i nekoliko zapisa. Iste godine, 14. novembra
pismom odgovara dr Mihovilu Kombolu i odbija da njegove pesme budu uvrštene u
Antologiju novije hrvatske lirike: „...Ne bih nikada mogao ucestvovati u jednoj
publikaciji iz koje bi principijelno bili iskljuceni drugi naši meni bliski
pesnici samo zato što su ili druge vere ili rodeni u drugoj pokrajini. To nije
moje verovanje od juce nego od moje prve mladosti, a sad u zrelim godinama takva
se osnovna vrednovanja ne menjaju". Sledece godine unapreden je za savetnika 4.
grupe 2. stepena Ministarstva inostranih poslova. Postaje urednik Srpskog
književnog glasnika i u njemu objavljuje pripovetke „Olujaci", „Žed" i prvi deo
triptiha „Jelena, žena koje nema"Postaje nacelnik politickog odeljenja
Ministarstva inostranih dela 1935. godine i stanuje u hotelu Ekscelzior. Štampa
pripovetke „Bajron u Sintri", „Deca", esej „Razgovor s Gojom"i jedan od svojih
znacajnijih književnoistorijskih tekstova - „Njegoš kao tragicni junak kosovske
misli". Tokom sledece godine Srpska književna zadruga štampa drugu knjigu
Andricevih pripovedaka koja, medu onima koje su objavljivane u casopisima,
sadrži još i price „Mila i Prelac" i „Svadba". Andriceva diplomatska karijera
ide uzlaznom linijom i on u novembru mesecu 1937. godine biva imenovan za
pomocnika ministra inostranih poslova. Te godine dobija i visoka državna
odlikovanja Poljske i Francuske: Orden velikog komandira obnovljene Poljske i
Orden velikog oficira Legije casti. Iako okupiran diplomatskom službom, Andric
tokom ove godine objavljuje price „Trup" i „Likovi", a iste godine u Becu,
prikupljajuci gradu o konzulskim vremenima u Travniku, u Državnom arhivu
proucava izveštaje austrijskih konzula u Travniku od 1808. do 1817. godine -
Paula fon Mitesera i Jakoba fon Paulica. Pocetkom 1938. godine pojavljuje se
prva monografija o Andricu iz pera dr Nikole Mirkovica.
Diplomatska karijera Ive Andrica tokom 1939. godine doživljava vrhunac: prvog
aprila izdato je saopštenje da je Ivo Andric postavljen za opunomocenog ministra
i izvanrednog poslanika Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. Andric stiže u
Berlin 12. aprila, a 19. aprila predaje
akreditive kancelaru Rajha - Adolfu Hitleru. U jesen, pošto su Nemci okupirali
Poljsku i mnoge naucnike i pisce odveli u logore, Andric interveniše kod
nemackih vlasti da se zarobljeništva spasu mnogi od njih. Politicari u Beogradu,
medutim, ne racunaju baš uvek na svoga poslanika, i mnoge kontakte sa nemackim
vlastima održavaju mimo Andrica. Pisac i u takvim okolnostima objavljuje:
pripovetka „Caša" i zapisi „Staze"i „Vino" izlaze u Srpskom književnom glasniku
tokom 1940. godine. U rano prolece 1941. godine Andric nadležnima u Beogradu
nudi ostavku: „...Danas mi u prvom redu službeni a zatim i licni mnogobrojni i
imperativni razlozi nalažu da zamolim da budem ove dužnosti osloboden i što pre
povucen sa sadašnjeg položaja..." Njegov predlog nije prihvacen i 25. marta u
Becu, kao zvanicni predstavnik Jugoslavije prisustvuje potpisivanju Trojnog
pakta.
 |
Dan posle bombardovanja Beograda, 7. aprila,
Andric sa osobljem Poslanstva napušta Berlin. Potom odbija ponudu nemackih
vlasti da ide u bezbedniju Švajcarsku, ali bez ostalih clanova Ambasade i
njjihovih porodica: bira povratak u okupirani Beograd. Novembra meseca biva
penzionisan, ali odbija da prima penziju.
Živi povuceno u Prizrenskoj ulici, kao
podstanar kod advokata Brane Milenkovica. Odbija da potpiše Apel srpskom
narodu kojim se osuduje otpor okupatoru.Odbija, takode, da Srpska književna
zadruga za vreme dok „narod pati i strada" objavi njegove pripovetke. U
tišini svoje iznajmljene sobe, piše prvo Travnicku hroniku , a krajem 1944.
godine okoncava i Na Drini cupriju. |
Oba
romana objavice u Beogradu nekoliko meseci po završetku rata, a koncem 1945.
godine u Sarajevu izlazi i roman Gospodica.
Prve posleratne godine postaje predsednik Saveza književnika Jugoslavije i
potpredsednik Društva za kulturnu saradnju sa Sovjetskim Savezom i vecnik III
zasedanja ZAVNOBIH-a. Tokom 1946. godine živi u Beogradu i Sarajevu, postaje
redovan clan SANU. Te godine, medu ostalim, objavljuje pripovetke
„Zlostavljanje" i „Pismo iz 1920. godine" . Sledece godine postaje clan
Prezidijuma Narodne skupštine NR Bosne i Hercegovine i objavljuje „Pricu o
vezirovom slonu", nekoliko tekstova o Vuku Karadžicu i Njegošu, a tokom 1948.
godine prvi put ce biti štampana „Prica o kmetu Simanu". Narednih nekoliko
godina vrlo aktivno bavi se javnim poslovima, drži predavanja, govori na javnim
skupovima, kao clan razlicitih delegacija putuje u Sovjetski Savez, Bugarsku,
Poljsku, Francusku, Kinu. Objavljuje uglavnom krace tekstove, odlomke
pripovedaka, price „Bife Titanik" (1950), „Znakovi" (1951), „Na suncanoj strani"
, „Na obali", „Pod Grabicem", „Zeko" (1952), „Aska i vuk", „Nemirna godina",
„Lica" (1953). Godine 1954. postaje clan Komunisticke partije Jugoslavije. Prvi
potpisuje Novosadski dogovor o srpskohrvatskom književnom jeziku. Te godini
štampa u Matici srpskoj Prokletu avliju , a pripovetka „Igra" pojavljuje se
1956. godine.
Iako odbija mnoge pozive, tih godina Andrić boravi u Švedskoj, Švajcarskoj,
Grčkoj, Egiptu. Cjelokupni iznos Nobelove nagrade poklonio je iz dva dijela
bibliotečkom fondu Bosne i Hercegovine. Uz to, veoma često učestvuje u akcijama
pomoći bibliotekama i daje novac u humanitarne svrhe. Godine 1963. kod Udruženih
izdavača (Prosveta, Mladost, Svjetlost i Državna založba Slovenije)
izlaze prva Sabrana dela Ive Andrića u deset tomova. Naredne godine boravi u
Poljskoj gde u Krakovu biva promovisan za počasnog doktora Jagelonskog
univerziteta. Piše veoma malo, ali se njegove knjige neprekidno preštampavaju i
u zemlji i inostranstvu
U martu mesecu 1968. godine Andriceva žena
Milica umire u porodicnoj kuci u Herceg Novom.
Sledecih nekoliko godina Andric nastoji da svoje društvene aktivnosti svede na
najmanju mogucu meru, mnogo cita i malo piše. Zdravlje ga polako izdaje i on
cesto boravi u bolnicama i banjama na lecenju. Trinaestog marta 1975. godine
svet ce napustiti jedan od najvecih stvaralaca na srpskom jeziku, pisac
mitotvorne snage i mudri hronicar balkanskog karakazana.
Vrati na početak
