ITALIJA – REGIONALNI PREGLED

- GEOGRAFSKI POLOZAJ ITALIJE

Italija je izrazito pomorska, mediteranska zemqa. ¾ wenih granica izbija na more. Ona je poluostrvo koje se prote`e 900 km od sjevera prema jugu, {iroko 150 – 200 km. Ima 6.660 km obale (80% od granica), tako da nijedna ta~ka na wenom kopnu nije udaqenija od 100 km od mora.

Italija ima povr{inu 301.323 km², a na tom prostoru 1996. godine `ivjelo je 57.268.578 stanovnika, odnosno 190 st./ km<sup>2</sup>. Sastoji se iz tri dijela. Prvi dio obuhvata cijelo Apeninsko poluostrvo s ostrvima Sicilijom i Sardinijom, drugi dio obuhvata niziju u porje~ju rijeke Po i tre}i je Alpski prostor sve do razvo|a. Sjeverna Italija obuhvata dva sasvim razli~ita prostora Italije (nizijski i visokoplaninski), prema tome nije isto {to i Apeninsko poluotrvo. Osim Italije, na Apeninskom poluostrvu su jo{ dvije dr`ave: San Marino i Vatikan (spadaju u patuljaste dr`ave Evrope).

Kopnena granica Apeninskog poluostrva prote`e se od Primorskih Alpa (ital. – franc. granica) do Julijskih Alpa (ital. – slov. granica), a izme|u su Alpi na italijansko-{vajcarsko-austrijskoj granici. Prema Balkanskom poluostrvu granica se prostire Julijskim Alpima, potom rijekom So~om do Tr{}anskog zaliva i Jadranskim morem. Preko Apeninskog poluostrva i wegovog produ`etka Sicilije, Evropa se, poslije Gibraltara, Najvi{e pribli`ava Africi (140 km).

U geolo{kom pogledu Italija je mlado kopno, tj. kona~an ja oblik dobila u kasnom tercijaru i kvartaru. Poluostrvo je prepoznatqivo po vulkanskom reqefu i kra{kim reqefnim formama. Na sjeveru je poluostrvo u klimatskom pogledu, za{ti}eno Alpama, od prodora hladnih klimatskih uticaja iz Sredwe i Sjeverne Evrope. Poluostrvo je izlo`eno uticaju Sredozemnog mora. Italija je poznata po blagim zimama i toplim, ali ne pretoplim qetima. Najdu`a i najva`nija rijeka je Po. Prirodnom sklopu, po polo`aju, Apeninskom poluostrvu pripadaju i ostrva Sicilija, Sardinija i Korzika. Korzika je me|utim, politi~ki izdvojena (pripada Francuskoj).

U XIX vijeku Italija se ujedinila i sad cijelo Apeninsko poluostrvo obuhvata jednu, jedinstvenu dr`avu, s izuzetkom San Marina i Vatikana.

(*karta*)

- REGIJE ITALIJE

Na osnovu fizi~kogeografskih elemenata, posebno klima-botani~kih faktora, djelovawa stanovni{tva kroz pro{le vijekove formirale su se geografske regije Italije. Italiju mo`emo podijeliti u tri velike geografske regije: Sjeverna, Poluostrvska i Ostrvska Italija i niz pod-regija.

Sjevernoj Italiji pripadaju provincije: Aosta, Pijemont, Ligurija, Lombardija, Trentinoalto Adi|e i Friuli-Venecija-\ulija;

Poluostrvskoj pripadaju: Toskana, Lacio, Kampawa i Kalabrija, na Tirenskoj obali, potom Marke, Abruci i Apulija, na Jadranskoj obali i pribli`no centralnim dijelom poluostrva nalaze se Umbrija, Molin i Bezilikata;

Zasebne provincije koje pripadaju regiji Ostrvska Italija su Sicilija i Sardinija.

SJEVERNA ITALIJA

Pod pojmom Sjeverna Italija podrazumjeva se prostor sjeverno od Apenina. Pored Sjevernih Apenina, ovoj regiji pripada dio Alpa i cjelokupna Padska nizija.

1. Alpi

Italijanski Alpi se pru`aju od \enovskog zaliva (prevoja Altare) do Julijskih Alpi u du`ini oko 1 500 km. Sredwa visina im je oko 2 000 m.

Alpi se lu~no povijaju du` francuske, {vajcarske, austrijske i slovena~ke granice. Sastavqeni su od metamorfnih i intruzivnih stijena- gnajsa, mika{ista, serpentina i {kriqaca.

Italijski Alpi se dijele na: Pijemontske, Lombardijske i Venecijanske.

a) Pijemontski Alpi – su na zapadu. Naju`i su (oko 20 km), ali sa planinskim vrhovima iznad 4 000 m. Relativno su lako prohodni zahvaquju}i duboko usje~enim glacijalnim dolinama koje otvaraju prolaz prema Francuskoj i [vajcarskoj. Od rije~nih dolina va`nije su Dora Raparia i Dora Baltea. Industrija je zahvatila samo Aostu (elektrometalurgija) i doline koje konvergiraju ka Torinu (tekstilna industrija).

b) Lombardijski Alpi – su {iri i prostraniji. Presje~eni su longitudinalnim dolinama. Najvi{i dijelovi su pod lednicima. Ni`e su pa{waci i {ume, a u supadini ledni~ka jezera (Komo, Garda i dr.). Alpi kao kakav zid spre~avaju prodor hladnih vjetrova sa sjevera i zadr`avaju tople vjetrove s juga. Obiqe alpskih rijeka iskori{tava se za hidrocentrale.

v) Venecijanski Alpi – su siroma{niji i imawe iskori{}eni region. Prete`no su sastavqeni od kre~waka. Najqep{i dio su Dolomiti, tj. plato izgra}en od dolomita mo}nosti do 1 000 m. U podno`ju dolomita razvio se sportsko-turisti~kicentar Kortina i Ampeco. Za saobra}aj su zna~ajne doline Adi|e.

Alpi su za sjevernu Italiju va`an rezervoar hidroenergije, a u novije vrijeme dobivaju poseban turisti~ki zna~aj. Tako|e imaju nepregledne pa{wake, {ume, a da ih nema, Padska nizija bi bila suva stepa. Najvi{i vrh je Cima marguaries (2.649 m).

2. SJEVERNI APENINI

Apenini se pru`aju od Sicilije do prevoja Alpare kod \enove. Izgra|eni su od nekoliko nizova koji se pru`aju poput luka. Dugi su oko 1450 km, {iroki oko 100 km; ni`i su od Alpi. Nemaju lednika ni ledni~kih oblika.

Ekonomsko zna~ewe Apenina je mawe od onoga Alpi, jer rijeke imaju samo fluvijalni karakter, pa im zato qeti znatno opada vodostaj. [ume i pa{waci su slabiji nego u Alpima.

Apenine dijelimo u tri dijela: Sjeverne, Sredwe i Ju`ne Apenine.

Sjeverni Apenini se pru`aju od prevoja \ovi, preko koga prelazi put

i `eqezni~ka pruga.

Sa ju`ne strane Padsku niziju zagra|uju Ligurijski i Emilijski Apenini. Oni su uski, niski, sastavqeni od mekih stijena, te su lako prohodni. Od posebne va`nosti je prevoj Kol del Alpare, koji povezuje \enovu sa Padskom nizijom. Ligursko – Pijemontski luk je otvoren prema \enovskom zalivu. Razvo|e je bli`e more nego Padskoj niziji. Najvi{i vrh je Monte Bue (1.803 m). Etrursko- emilijski planinski vijenac samo je 60 km udaqen od Jadranskog mora. U wima je najvi{i vrh \imono. Iz ovog planinskog niza pru`aju se razni ogranci prema zapadu uz rijeku Arno. Ovdje su i brojni prevoji i skoro svi su iskori{}eni za saobra}ajnice.

3. PADSKA NIZIJA

Ima povr{inu od 46.000 km², duga je oko 450 km, a {iroka oko 100-200 km. Najve}im dijelom nastala je od sedimentala {to su ih donijele rijeke sa Alpi.

Sjeverni dio nizije dijeli se u dva pojasa. Od podno`ja Alpi prema niziji pojas je {irok 10-15 km. Izgra|en je od morenskog materijala, slabo je plodan i naseqen. Od ovog pojasa do toka rijeke Po pru`a se pojas sitnog materijala. Na granici izme|u dva pojasa izbjaju mala vrela. Tu dobro uspjevaju `itarice.

Padska nizija nije idealna ravnica. Ona ima mnogo bre`uqaka. Neki od wih su i vulkanskog porijekla. Tom ravnicom te~e rijeka Po duga 672 km. Pritoke rijeke donose godi{we do 40 miliona m³ materijala, pa u{}e rijeke neprestano raste.

Ova nizija se ubraja me|u najplodnije u Evropi. U woj je razvijena intenzivna i moderna poqoprivreda. Daje polovinu italijanskih `itarica i vina, a preko 90 % proizvodwe maslaca, {e}era, kukuruza i pirin~a. Prinosi po hektaru su najvi{i u Evropi. Ona nije samo najva`niji agrarni ve} i industrijski rejon Italije.

Industrija je naro~ito koncentrisana u Lombardiji, Pijemontu i Liguriji. Na ove oblasti dolazi 70% hemijskih proizvoda i 90% tekstila.

Veliki zna~aj ima turizam, naro~ito gradovi kao {to su Venecija, Verona, Milano i \enova. Tu se ubraja i ital. rivijera koja se pru`a od \enove do franc. granice (San Remo i Imperija), kao i najve}e italijanske luke: \enova, Venecija, Trst i Savana.

Padska nizija se dijeli na pet mawih regija: Pijemont, Lombardija, Venecija-Firenca, Emilija i Ligurija.

a) Pijemont

Kao italijanska provincija Pijemont je vi{e planinska nego nizijska regija. Administrativno obuhvata 29.350 km². Zahvata sjeverno podru~je Apenina. Glavni grad regije je Torino koji je va`na saobra}ajna raskrsnica i industrijski centar (automobilska industrija "Fiat"). Pored Torina od gradova Pijemonta isti~u se: Alesandrija, Aspi, Aosta, Novara i dr.

b) Lombardija

Ona je najva`nija pokrajina u regiji Sjeverne Italije, povr{ine 23.822 km<sup>2</sup>. Okru`uju je vrhovi Lemponinskih i Regijskih Alpi na sjeveru, tok rijeke Po na jugu, Mincio na istoku i Ticino ja zapadu. Dijeli se na visoku, sredqu i nisku. Gusto je naseqena, preko 600 st./ km². Sto~arski proizvodi i drvo glavna su dobra i sirovine visoke Lombardije.

Glavni grad pokrajine je Milano, koji je najve}i industrijski, finansijski, trgova~ki i saobra}ajni ~vor dr`ave. Najva`nije su ma{inska i tekstilna industrija, a razvijene su i metalurgija, elektro, hemijska i prehrambena industrija. Milano je i centar italijanske nacionalne kulture.

v) Friuli-Venecija-\ulija

Venecijansko-Friulska pokrajina ima povr{inu od 25.517 km² i pru`a se od Dolomita do So~e, od jezera Garda do mora i rijeke Po. Obalni pojas se pru`a 12-20 km prema unutra{wosti.

Glavni grad pokrajine je Venecija, koja ja izgra|ena na pje{~anim ostrvima (118). Poslije Rima Venecija ima najbogatiju istorijsku pro{lost. Grad je bio, a i danas je va`na luka za brodove. Danas je u Veneciji sve podre|eno turizmu. Razvila se iindustrija- obojena metalurgija, ma{inska, tekstilna, prehrambena industrija, prerada nafte, brodogradwa i dr. Drugi va`niji gradovi su: Trst, Verona, Padova, Bre{a i Ravena.

g) Emilija

Emilija se pru`a u obliku trougla, povr{ine 22.134 km<sup>2</sup>, ~ija je baza na obali Jadranskog mora. Najve}i grad je Bolowa. Va`na je raskrsnica puteva i `eqezni~kih pruga, koje povezuju Jadransko more i Liguriju i sjevernu i poluostrvsku Italiju. Grad je zna~ajan centar prehrambene i elektroindustrije. Ve}i gradovi u ovoj provinciji su i: Ferara, Emilija, Modena, kao i grad Ravena.

d) Ligurija

Povr{ina ove pokrajine iznosi 5.436 km², a pru`a se u obliku luka, od vrhova Apenina do mora u du`ini od 270 km. Visine Apenina su ovdje male. Cijela Ligurija je progla{ena rivijerom, a centar joj je \enova, {esti grad po veli~ini u Italiji.

\enova je uvozna luka za ugaq iz Engleske, naftu iz Levanta, minerale iz Al`ira i [panije, za drvo, pamuk i `itarice. Od gradova se jo{ izdvaja Savona kao va`na luka i turisti~ki centar.

Sjeverna Italija ima ukupno 120 000 km² ili 38% povr{ine Italije. Ona je vrlo gusto naseqena. Ovo je najnapredniji dio Italije. Ovdje se proizvodi, od jelokupne proizvodwe Italije, oko 40% p{enice, 70% kukuruza, 100% pirin~a, 100% konopqe, 45% vina, 85% hidroenergije, 100% svile. Ovdje je najvi{e skoncentrisana industrija. Sjeverna Italija je ekonomski najva`niji kraj Italije.

POLUOSTRVSKA ITALIJA

Poluostrvska Italija obuhvata slijede}e regije: Apenini, regija Jadranskog primorja (Jadranska fasada), regija Tartanskog primorja (Tartanska fasada) i regija Tirenskog primorja ( Tirenska fasada).

1. APENINI

Apenini predstavqaju ki~mu poluostrvske Italije. Izdignuti su mla|im nabirawem u neogenu, alpskom orogenezom. Dijele se na Sjeverne (koji pripadaju Sjevernoj Italiji), Sredwe i Ju`ne Apenine (koji pripadaju ovoj regiji).

a) Sredwi Apenini – se pru`aju od Riminija do rijeke Volturno. Imaju oblik kra{kih zaravni, sa kojih se di`u planinski vijenci. Brojne doline se pru`aju prema jugu. Preko Sredwih Apenina ima nekoliko prevoja. Najva`niji je Fabriano (Passo di Fossato). Najdivqiji je kraj u pokrajini Abruci (planinskom dijelu), gdje se nalazi i najvi{i vrh Apenina Gron Saso.

b) Ju`ni Apenini – se pru`aju od rijeke Volturno do Tartanskog zaliva i Mesinskog moreuza. Planinski vijenci se naglo sni`avaju i {ire, te stvaraju izme|u sebe doline. Kao osamqeni brijeg u ravnici Kampawe izdvaja se Vezuv. Wegova baza je pre~nika 45 km, a di`e se do visine preko 1 300 m.

U oblasti Apenina klima je sredozemna, ali sa visinom klima se modifikuje. Ve}e koli~ine padavina dobijaju zapadne strane Apenina. Rijeke imaju mediteranski re`im. Vegetacija se mijewa sa nadmorskom visinom.

Od mineralnih bogatstava Apenini raspola`u lignitom, mrkim ugqem, {kriqcima, boksitom i raznovrsnim gra|evinskim materijalom.2. JADRANSKA OBALA

Jadransku obalu sa~iwavaju regije: Marke, Abruci i Apulija.

a) Marke

To je ve}im dijelom pokrajina uz jadransku obalu s malobrojnim lukama. Glavni grad je Ankona. Ima topli, su{ni klimat i oskudnu hidro mre`u. [ume zauzimaju 14% povr{ine. Plodno tlo je u rije~nim dolinama i iskori{}ava se za p{enicu i vinograde. Ankona je jedina ve}a luka.

b) Abruci

Abruci je jedna od najvi{ih pokrajina Italije. Vi{e od pola wene teritorije nalazi se iznad 500 m nad morem. Jedan dio pokrajine progla{en je 1923. god. nacionalnim parkom. Glavno zanimawe stanovni{tva je sto~arstvo, a u dolinama uzgajaju `ito, krompir i {afran. Hidrocentrale su na rijekama Peskara i Vomano. Va`niji privredni centar je Akvila.

v) Puqa (Apulija)

Apulija je na krajwem jugoistoku Apeninskog poluostrva. Ona je u primorju nizija, a idu}i prema unutra{wosti izdi`u se blagi ogranci Apenina. Woj pripada i masiv Gargano. To je tipi~na agrarna oblast. U jadranskom primorju gaji se rano vo}e. Od stoke se gaje ovce. Industrija je slabo razvijena. Eksploati{e se morska sol i boksit. Najve}i grad je Bari, koji je va`na luka i raskrsnica puteva. U wemu se razvila industrija za preradu nafte, prehrambena i duvanska industrija. Drugi grad po veli~ini je Brindizi – saobra}ajna veza sa Gr~kom.

3. TARANTANSKA OBALA

Ovoj regiji pripada dio poluostrva Apulija. Na jugu je mjesto Otranto, po kom je prolaz iz Jonskog u Jadransko more nazvan Otrantskim vratima. Apulija dr`i vode}e mjesto u dr`avi po proizvodwi duvana i badema. Glavno naseqe je Taranto – ratna luka. Drugi ve}i gradovi su Le}e, Fo|a i dr.

4. TIRENSKA OBALA

Ovdje se mogu izdvojiti 4 podregije: Toskana, Lacio, Kampawa i Kalabrija.

1. Toskana

Ona je oiv~ena Apeninima sa sjeverne i isto~ne strane. Pored plodnih nizija obuhvata i blago zatalasana pobr|a. Toskana ima poseban istorijski zna~aj. Tu se eksploati{e mermer i pirit. Razvijena je tekstilna, prehrambena i ma{inska industrija. Obradivo tlo je pod kulturama `ita, vinograda, povr}a i vo}a. Najve}i grad je Firenca- jedan od najqep{ih gradova i va`an kulturno-umjetni~ki centar. Isti~e se jo{ i Livorno- trgova~ka i ratna luka.

b) Lacio

Povr{ine 17.180 km², nalazi se u centralnoj Italiji. Pru`a se u du`ini od 150-160 km, a u {irini od 80-85 km, s obje strane rijeke Tibar. Sa isto~ne strane ove doline nalaze se Sabinske planine, a sa zapadne Monte \imono. Svejerni dio oblasti karakteristi~an je po vulkanskom reqefu. Glavni hidrografski objekat je rijeka Tibar. Oko 25% teritorije je pod planinama. Klima je sredozemna, izrazito su{na u qetnoj polovini godine. Ako se izuzme Rim, Lacio je agrarna oblast. Oko Rima se razvila prigradska privreda, a u ostalom dijelu preovla|uje gajewe p{enice, kukuruza, vinograda i maslina. Najve}i grad je Rim, koji je velika raskrsnica vazdu{nih i suvozemnih puteva. U Rimu su se razvile filmska industrija, industrija za preradu duvana, konfekcijska, prehrambena i hemijska industrija.

v) Kampawa

Ovo je izrazito vulkanska oblast u ju`noj Italiji. Prete`no je planinska, sa izrazitom mediteranskom klimom u primorju. U ekonomskom pogledu izrazito je agrarna. Karakteristi~na je orijentacija ka ranom povr}u, ju`nom vo}u i vinogradima. Veliki zna~aj imaju duvan i konopqa. Industrija je skoncentrisana u primorju, a razvijena je crna metalurgija, tekstilna i dr. industrija. Glavni grad je Napuq.

g) Kalabrija

Predstavqa krajwi jug Italije. Prete`no je planinska i oko 25% wene teritorije je pod {umom. Kalabrija je orografsko produ`ewe Apenina, ali ne i geolo{ko. Sastavqena je od kristalnih {kriqaca i granita. Ima izrazito sredozemnu klimu s koli~inom padavina iznad 1 000 mm. U privrednom pogledu to je najzaostalija regija Italije. Vode}u ulogu ima gajewe maslina, ju`nog vo}a i vinograda. Preovla|uje prehrambena, ko`na i drvna industrija. Najve}i grad je Pe|o di Kalabrija- tranzitna ta~ka prema Siciliji.

OSTRVSKA ITALIJA

Italija ima brojna ostrva. Najve}a i najva`nija su: Sicilija, Sardinija, Elba, Sant' Antonio i niz mawih ostrva (Planetarija, Litarska, i dr.)

1. SICILIJA

Sicilija je najve}e ostrvo u Sredozemnom moru. Spada me|u najve}a evropska ostrva poslije Velike Britanije, Islanda i Irske. odvojeno je od Apeninskog poluostrva Mesinskim moreuzom {irokim 4 km.

Po svom geolo{kom sastavu i reqefu istovjetna je sa Apeninima. Prete`no je planinska sa slabo razu|enim obalama. Na jugu i istoku nalaze se vulkanske planine sa `ivim vulkanom Etnom, u ~ijem podno`ju je plodna nizija Katanija.

Klima je sredozemna i vrlo su{na. Nizije dobijaju svega 400-450 mm padavina. Rijeke su male i neznatne. Vegetacija je suptropska i svega 4% povr{ine je pod {umom. Od mineralnih bogatstava, Sicilija ima nafte, sumpora i soli.

U privrednom pogledu Sicilija zaostaje za poluostrvskom Italijom, a pogotovo za Sjevernom Italijom. Oko 50% stanovni{tva je zaposleno u poqoprivredi. Zna~ajan je udio vo}arstva i vinogradarstva, koje zahvata oko petinu obradivih povr{ina. U industriji je zaposleno oko 20% populacije ostrva. Najzna~ajnije su prerade vo}a, gro`|a, maslina i paradajza, te prerada ko`e i drveta. Industrija je vezana za eksploataciju nafte, sumpora i sulfata. Nafta se eksploati{e kod Sirakuze i \ele.

Va`niji gradovi i ve}i centri Sicilije su Palermo, Mesina i Katanija.

2. SARDINIJA

Sardinija zahvata povr{inu od 24.090 km². Obale su joj slabo razu|ene. U geolo{ko-geomorfolo{kom pogledu dio je hercinskog masiva sa vulkanima, na zapadu. Od Korzike je udaqena samo 12 km, ali su geolo{ki oba ostvra jedinstvena, jer su bila dio Tirenskog kopna.

Klima je sredozemna, su{nija u ni`im dijelovima ostrva. Rijeke su male, a biqni svijet je suptropski. Pod {umom je samo 5% povr{ine ostrva. Od rudnog bogatstva na Sardiniji ima ugqa i cinka.

Stanovni{tvo je uglavnom zaposleno u poqoprivredi i rudarstvu. Pored `ita dominira ju`no vo}e i vinova loza. U sto~arstvu ve}i zna~aj ima gajewe ovaca i koza.

Sardinija daje oko 80% italijanske proizvodwe olova i cinka, i 50% proizvodwe ugqa. Tako|e raspola`e zna~ajnim rezervama barita, bentonita, boksita, koalina i mermera. Povoqan polo`aj i jeftina radna snaga omogu}ili su razvijawe naftnoprera|iva~ke i petrohemijske industrije. Prvi objekat petrohemijske industrije izgra|en je u mjestu Porto Tores, na sjeveru. Izgra|ena su i preduze}a za proizvodwu sumporne i fosforne kiseline i sinteti~kog kau~uka. Na jugu ostrva, u mjestu Saroke, je rafinerija nafte.

Va`nija naseqa i privredni centri su Kaqari i Sasari.

SAN MARINO

San Marino je jedna od regija Jadranske fasade, poluostrvske Italije, ali je San Marino i dr`ava.

Nalazi se na teritoriji Italije na Apeninima, sjeveroisto~no od Firence. Povr{ina San Marina iznosi 60,57 km² , a tu `ivi 24.521 stanovnika, odnosno 402 st./km² (1996.god).

Prvi statut vezan za novisnost teritorije poti~e iz 1263. godine, kada se San Marino proglasio republikom. San Marino je sa Italijom u carinskoj uniji. Mala dr`avica se nalazi, tj. le`i na planini Monte Tipano. Tu se nalazi i istoimeni grad dok su ostala naseqa u podno`ju. Klima i vegetacija imaju sredozemni karakter.

Glavne privredne grane su poqoprivreda i turizam. Od ratarskih kultura, uzgaja se p{enica i kukuruz, a qudi se bave i vo}arstvom i vinogradarstvom. Industrija je slabo razvijena, a najvi{e prihoda se ostvaruje od turizma.

San Marino je u ekonomskom pogledu najslabija dr`ava me|u ostalim malim dr`avama Evrope.

VATIKAN

Vatikan je dr`ava u zapadnom dijelu Rima, na desnoj obali Tibra. Centar je rimokatoli~ke crkve i rezidencija wnog poglavara, pape.

Vatikan je najmawa dr`ava na svijetu, s povr{inom svega 0,44 km<sup>2</sup> sa oko 1 000 stanovnika.Ve}ina `iteqa su Italijani, ali ima i 90 [vajcaraca.

Dr`ava obuhvata skup crkava, zgrada i vrtova na istoimenom bre`uqku Monte Vatikano. U Vatikanu je znamenit trg s crkvom sv.Petra, a van ove teritorije pod suverenitetom Vatikana je 12 crkava i zgrada u Rimu, i papska qetna rezidencija. Vatikan ima vlastitu `eqezni~ku stanicu, po{tu, radio-stanicu, {tampariju, elektri~nu centralu i nov~anu jedinicu.

Centralni dio dr`ave je papski dvorac. U wegovom sklopu je vi{e zgrada, dvorova i muzeja.

Pri sprovo|ewu svoje svjetske politike, Vatikan se slu`i katoli~kom crkvom u drugim zemqama i mnogobrojinm masovnim organizacijama.

-ZANIMQIVOSTI

-VENECIJA- grad izgra|en na pje{~anim ostrvima

Grad Venecija je izgra|en na 118 pje{~anih ostrva. Ulice grada su ustvari kanali kojih imapreko 150. Tramvaje i autumobile zamjewuju gondole i mali brodi}i. Od gra|evina se isti~u Du`deva palata i crkva sv. Marka, potom crkva Santa Marija dela Salute, i brojne druge palate. Sada je grad spojen sa kopnom nasipom, dugim 3 600 m preko kojeg ide `eqezni~ka pruga. Poznati most je Ponte Rialto. Pred crkvom sv. Marka sastaju se 3 kanala: Kanal Grande, Kanal di San Marko i Kanal de la \udeka.

-FIRENCA- "grad cvije}a"

Firencu smatraju jednim od najqep{ih gradova Italije. Nalazi se na rijeci Arno. Polo`ena je na vrlo zgodnom mjestu, na raskrsnici puteva. Kroz grad prolazi najva`nija pruga iz sjeverne u sredwu Italiju (Bologna-Firenze, s najdu`im tunelom u Italiji kroz Apenine).

Ovdje se rodio Dante Aligijeri, kao i drugi velikani npr. Boka~o, Petrarka, Donatelo, Mikelan|elo Buonaroti, \oto, Makijaveli, leonardno da Vin~i. Firenca je postala italijanska Atina sa velikim brojem spomenika, kojima u svijetu ima malo ravnih.

Oko Firence su se nanizala brojna naseqa kao Piza, stari suparnik Firence, s kosim torwem, na kome je Galileo Galilej izvodio svoje pokuse iz fizike.

-RIM- grad sa 150 trgova

Koloseum je najve}i amfiteatar, koji je ikada na svijetu postojao. U wega je moglo stati oko 100 000 glealaca. Zidan je 70 god. n. e. Koloseum se ne zove tako zbog svoje veli~ine, nego zbog toga, {to je ranije na tom mjestu bila ogromna Neronova statua, visoka 40 m.

Pred crkvom sv. Petra pru`a se lijep i znamenit trg, koji je nalik na amfiteatar. Okru`en je sa 300 stubova. Na redini ovog trga stoji obelisk, koji je jo{ imperator Kaligula donio iz Egipta. On je jednostavan, sav od jednog kamena, visok 22 m.

Vatikan je pala~a, odmah do crkve sv. Petra. On je na 3 strane sa 10.000 odjeqewa i 8 velikih i {irokih i 200 mawih stepeni{ta.

LITERATURA

1. "Zemqe i narodi svijeta", Rude Petrovi}, "Prosvjeta" Zagreb 1975.

2. "Regionalna geografija", dr Rade Davidovi}, "Grafika" Novi Sad 1999.

3. "Geografija svijeta"