EGEJSKA UMJETNOST

 

Ako iz delte Nila zaplovimo prema sjeverozapadu preko Sredozemnog mora, prvo što ćemo spaziti od Evrope biće istočni rt Krita. Iza njega naći ćemo razasutu grupu malenih ostrva, Kiklada, a malo dalje kopno Grčke, naspram Male Azije preko Egejskog mora. Za arheologe egejski nije samo geografski pojam, oni su ga prihvatili da označe civilizacije koje su cvetale u ovoj oblasti tokom 3 i 2 milenijuma pre n.e., pre nego sto se razvila grčka cililizacija u užem smislu.
Ima ih tri, tijesno povezane, a ipak jasno odvojene jedna od druge: kritska, nazvana minojskom po legendarnom kritskom kralju Minosu; civilizacija malenih ostrva sjeverno od Krita (kikladska), i civilizacija grčkog kopna (heladska). Svaka od njih je opet bila podjelljena u tri faze, najstariju, srednju i najmladju, koje odgovaraju, veoma grubo uzeto, Starom, Srednjem i Novom Carstvu u Egiptu. Najznacajniji ostaci i najveća umjetnička dostignuća su iz druge polovine srednjeg i iz najmladjeg perioda. Pre sto godina egejska civilizacija bila nam je poznata samo iz Homerovih priča o trojanskom ratu u Ilijadi i iz grčkih legendi o Kritu. Najstarija iskopavanja (Heinricha Schliemanna tokom 1870. Godine u Maloj Aziji i u Grčkoj, sir Arthura Evansa na Kritu nešto pre 1900) bila su preduzeta zato da se utvrdi činjenično jezgro tih priča. Od tada je izneto na svetlost dana mnoštvo izvanrednog materijala  mnogo više nego sto bi se očekivalo prema književnim izvorima, ali naše poznavanje egejske civilizacije je i sad mnogo ograničnije nego naše znanje o Egiptu ili starom Bliskom istoku. Na nesreću, u tumačenju arheoloskih svedočanstava dosad nismo nikako mogli da se pomognemo pisanim dokumentima Egejaca. Na Kritu je sistem pisma bio stvoren negde oko 2000.godine pre n.e., a kasni oblik tog minojskog  pisma, nazvan linearni B, koji je oko šest stotina godina kasnije bio u upotrebi i na Kritu i na grčkom kopnu, nedavno je dešifrovan. Jezik linearnog B pisma je grčki, ali to očigledno nije bio jezik koji se pisao minojskim pismom pre XV veka pre n.e., tako da nam ta veština čitanja linearnog B pisma ne pomaže da razumemo ogromnu masu starijih minojskih natpisa. Štavise, tekstovi pisani linearnim B pismom su u najvećoj meri spiskovi inventara palata i administrativni izvestaji, koji otkrivaju malo podataka o istoriji i religiji naroda koji ih je ostavljao. Medju mnogim čudnim osobinama egejske umjetnosti najviše nas možda zbunjuje njena svežina i neusiljenost, te zahvaljujući njima zaboravljamo koliko malo znamo
o njenom značenju.

slika: (Divokoza u skoku, oko 1500 p.n.e.)

 

Natrag na Stari Svijet