Životni put J. HAYDN

Najstariji bečki klasičar, rođen 1732. godine u Rohrana u Austriji od oca kolara. Ljubav za muziku naslijedio je od svojih roditelja koji su oboje voljeli muziku. Otac je, šta više, svirao harfu. Prvo muzičko znanje primio je od strica, koji je bio učitelj. Tu je pod strogim kriterijumima naučio poznavati elemente muzike i morao svirati violinu, orgulje i bubanj. Sa šest godina svirao je u horu, a 1740. godine odlazi u Beč i postaje član “ Dječačkog hora ”. Tamo je ostao do 18 godina. Kada je mutirao morao je da napusti dječački hor i tada je živio od časova pjevanja i klavira, radio je i kao orguljaš i sudjelovao je kao violinista u malim orkestrima za koje je počeo da komponuje i mala muzička djela zabavnog karaktera. Metastazio ga je preporučio italijanskom violinisti i kompozitoru Porpori, kome je postao pratilac na klaviru, a kao nagradu dobijao je časove komponovanja, proučio je principe italijanskog pjevanja, pravilne i čiste harmonije. Kasnije radi potpuno sam, ali prati savremenu muzičku literaturu. Počeo je da prima i prve narudžbe i komponuje prve kvintete sinfonije i opere. Među tim djelima su “ Klavirski trio ”, “ Gudački kvartet ”, “ Nečasni đavo ”, klavirske kompozicije itd. Njegovi menueti postali su popularni u bečkim pivnicama, a muzičari koji su po tradiciji na ulicama svirali serenade i kasacije, izvode 1753. godine “ Prvi Hajdnov kvintet ”.Marljivost, upornost i ustrajanost u radu doniješe mu uskoro priznanje i slavu. Haydn je postao muzički direktor i kamerni kompozitor kod češkog grofa Morzina u zamku kraj Plzena. Tu je dirigovao orkestrom, a za Morzina je napisao i prvu sinfoniju.Godine 1760. stupa u službu mađarskog kneza Esterhazija u Gradišcu i radi punih trideset godina kao učitelj muzike, kompozitor i dirigent. Po zaključenom ugovoru sa Antonom Esterhazijem morao je kao i ostali muzičari da se dostojno ponaša i nosi uniformu. Trebalo je dva puta dnevno da bude na službi gospodaru za eventualno muziciranje, da komponuje sve što bi on od njega tražio, dirigovao je orkestrom i pripremao izvođače za koncerte i operske nastupe. Na dvoru je imao mogućnost da u punoj mjeri razvija kompozitorsku djelatnost. Članovi orkestra su ga voljeli i ne bez razloga nazvali “ Papa Haydn ”. Preduzimao je u dva navrata putovanje u Englesku gdje su ga vrlo cijenili i dali mu naslov počasnog doktora oksfordskog univerziteta. U Engleskoj se upoznao sa velikim oratorijskim djelima Georga Handela koja su mu dala podsticaj za vrlo uspjele vlastite oratorije “ Stvaranje svijeta ”, “Godišnja doba”.Osim ovih oratorija Haydn je napisao 175 kompozicija za violu. Od toga 125 simfonija, 24 opere, 163 klavirske sonate, 77 gudačkih kvarteta, 9 klavirskih koncerata, 9 violinskih koncerata, te 68 tria. Haydnovo stvaralaštvo uskoro je povezano sa narodnom muzikom. Teme njegovih stavaka često čine narodne popjevke. Na dvoru Esterhazi ostao je sve do 1790. godine. Pored austrijskog upoznao je i folklor mađarskog naroda.Na povratku u Austriju, Haydn se zadržao neko vrijeme u Bonu gdje je sreo mladog Betovena koji mu je kasnije postao i učenik. I u dubokoj starosti nisu ga napuštale ideje, ali nije imao snage da ih oživi.Poslednje zbogom poželio je publici 1808. godine kada je došao na izvođenje “ Stvaranje svijeta”. Unesen je u fotelji pri zvucima truba i timpana, ali je bio i suviše uzbuđen da ostane do kraja koncerta. Poslednje dane proveo je u maloj kući u predgrađu Beča za vrijeme francuske okupacije Austrije, uznemiravan Napoleonovim ratovima.

SMRT HAYDNA

Polako i neumoljivo spuštalo je vrijeme veo prolaznosti na majstora Haydna. On je to i osjećao. Osjećao je da se bliži čas rastanka sa svijetom pa je jednog lijepog proljetnog dana izrazio želju da još jedanput, poslednji put, čuje izvedbu svoga oratorija “ Stvaranje svijeta ”. Želju mu je ispunio dirigent maestro Salieri. Knez Esterhazy poslao je svoju kočiju po sijedog starca, a pred vrata koncertne dvorane izašli su rektor univerziteta, predstavnici priređivača koncerta i nekoliko istaknutih muzičara, među njima Betoven, da dočekaju i pozdrave majstora Haydna. Nosili su ga na fotelji uz stube, a kada je sjeo na počasno mjesto u dvorani se prolomila bura nezapamćenog oduševljenja. Sve je to bilo praćeno zvucima truba i timpana.Za vrijeme izvedbe Haydn je tako predano slušao da je po završetku prvog stavka posve klonuo. Dok je publika majstoru oduševljeno pljeskala i razdragano klicala, on je morao biti iznesen iz dvorane.Posljednje dane svoga života proveo je u maloj kući u predgrađu Beča. Godinu dana poslije ovog rijetkog koncerta 26. maja 1809. godine u času kad su Francuzi bili pred vratima Beča umro je Haydn hrabreći do poslednjeg daha svoje ukućane riječima: “ Djeco ne bojte se, gdje je stari Haydn ne može vam se dogoditi zlo. ”

HAYDN O SEBI

MOZART O HAYDNU

Niko ne zna sve: razvedriti, potresti, raznježiti i duboko ganuti, a sve jednako dobro kao Haydn.Mozart je posvetio zbirku kvarteta svom starijem prijatelju Haydnu i dodao posvetu: “ To mi je bila dužnost, jer sam ja tek od Haydna naučio kako se kvarteti moraju pisati. ”

SIMFONIJE J. HAYDNA

Haydn se smatra osnivačem kamernog stila klasicizma. U Haydnovom stvaralaštvu simfonije zauzimaju najznačajnije mjesto. U simfonijskom radu Haydn je prošao dug put sazrijevanja počinjući u doba procvata manhajmske škole. Njegove prve simfonije su pod Štamicovim uticajem. Četrdeset simfonija ( 1761 – 1770 ) vode klasici: odlikuju se konverzacionim načinom izlaganja misli bez dublje povezanosti i poniranja u sadržajnost. Haydn uvodi menuet i drvene duvačke instrumente upotrebljava solistički.Mješavinu koncertantnog i divertimentskog stila pokazuju simfonije pod zajedničkim nazivom “Doba dana” iz 1761. ( “ Noć ” je izgubljena ). Prvi i poslednji stav “ Jutra ”, kao i menuet opisuju prirodu, pjevanje ševe, smjenu sunčevog sjaja i oblaka. Pošto je jutro doba učenja, u drugom stavu se pojavljuje rado komponovana scena onog doba – parodija na muzički čas: učenici, violine, pogrešno sviraju G – dur, a učitelj solo violina popravlja ih. “ Podne ” je u svim stavovima po uzoru na Concerto grosso karaktera svečane “ Tafel muzike ”. U “ Večer ” igračkog karaktera pojavljuje se jedan motiv iz “Jutra”, a u finalu je prikaz bure.Često je prvi stav osnovan na jednom motivu, ili su sve orkestarske dionice prožete elementima glavne teme.Kompozitor počinje sa formiranjem druge teme iz prve, upotrebljava efekte iznenađenja, humor, ali i svečani ozbiljni ton, pojačava izraz “ uzdasima ”, a evocira i tragično raspoloženje.

Od simfonija komponovanih za vrijeme romantičarske krize najzanimljivija je “ Oproštajna simfonija ” koja ima 5 stavova. Knez Esterhazy je, kako se vjeruje, želio da zadrži svoju kapelu dva mjeseca duže u ljetnom zamku. Haydn ga u ime članova orkestra ovom simfonijom moli da to ne uradi. Tri prva stava nisu programska, ali od 4 – og nastaje prava predstava. Orkestar kasnije postaje sve prazniji i mračniji i najzad ostaju samo dvije violine koje sa mukom završavaju stav i pospano ponavljaju “ ne možemo više ”.Uspjehu Haydnovih koncerata u Londonu doprinijela je “ Vojna simfonija ” koja je dobila ime po laganom stavu militarnog karaktera – poziva na bitku. Ona evocira zveket oružja, jauk ranjenika i vrisku konja; zvuk truba i timpana odzvanja u majstorskom kodu. Vrhunac je u finalu, široko razrađenoj sonati sa zanimljivom i briljantnom dionicom solo timpana u sredini stava.Simfonijom broj 104 u D – duru iz 1795. završeno je Haydnovo stvaralaštvo. Kratki, snažni i zvučni Adađo prethodi prvom stavu, veselom, ali sa lakom nijansom elegije i bola. Tema po kojoj su komponovane varijacije laganog stava pokazuje Mozartove uticaje. Prva tema finala komponovana je po narodnoj pjesmi : “ Oj Jelena, Jelena ”.

KAMERNE KOMPOZICIJE

Haydnova kamerna djela čine gudačka tria, kvarteti, klavirska tria i ostalo. Haydn se smatra osnivačem kamernog stila klasičnog perioda, jer kada je on počeo da radi na kvartetu tada nije bilo određenog stila za komponovanje kamernih djela.Prvi kvarteti kmponovani su u pet stavova, a kasnije u četiri stava ( eliminisanjem jednog menueta ) bez razrade motiva. Njihove teme postaju zrelije, određenije i obrazuje se sonatni oblik sa ekspozicijom kratkim razvojnim djelom i reprizom. Najpoznatiji kvarteti su: šest “ Sunčevih kvarteta ”, šest “ Ruskih kvarteta ”, “ Žablji kvartet ”, “ Ševin kvartet ”, gdje dolazi do imitiranja vanmuzičkih fenomena.

OPERE

Opere bufo, opere za pozorište i muziku za komade u italijanskom stilu nastale su za vrijeme početka Mocartovog rada na ovim oblicima. Prve opere su izgubljene, a od sačuvanih ističe se “Apotekar” namijenjen pozorištu Esterhazija. Ova opera ismijava škrtost i gramzivost. Ističu se još i komične opere “ Prava vjernost ” i “ Svijet na mjesečini ”.

ORATORIJUMI

Poslednjem kompozitorovom stvaralačkom periodu pripadaju kasne mise i oratorijumi pod uticajem Hendla čija je djela sa oduševljenjem slušao u Londonu.Haydnovi oratorijumi su neposredni, prirodni, jednostavni i formalno jasni. Jedan od najpoznatijih oratorijuma je “ Stvaranje svijeta ” u kome na jednostavan, čak i naivan način opisuje stvaranje svijeta i to po etapama i rajski život prvih ljudi.“ Godišnja doba ” je radio po Tompsonovom istoimenom djelu.

KONCERTI

Haydn nije imao afiniteta prema obliku koncerta niti je bio dobar izvođač na čembalu i violini. Ipak njegovi koncerti pokazuju dalji razvoj ove forme od Baha – slobodniji su i samostalniji. Pisao je violinske koncerte ; “ Koncert za trubu ”, “ Koncert za čembalo ” u D – duru.

 
BACK