Becki klasicari

Jozefa Hajdna

Volfganga Amadeusa Mocarta

Ludviga van Betovena



Uvod

          Doba koje obuhvata drugu polovinu XVIII i pocetak XIX vijeka predstavlja jednu od najznamenitijih i najznazajnijih epoha u istoriji muzike. To je vrijeme formiranja i razvoja simfonijskog muzickog misljenja, dostizanja najvisih dometa u razvoju operske forme kojoj struktura pociva na numerama, radanja novih muzickih oblika prvenstveno sonatno-simfonijskog ciklusa, koji postaje formalna osnova zanrova simfonije, sonate, kamerne i koncentratne muzike. Najvazniju ulogu u ovom novom ciklicnom obliku imao je sonatni allegro, koji se zasnivao na principu kontrasnog suprotstavljanja dveju muzickih tema, njihovom konfliktu iz kojeg slijedi napregnuti razvoj motivskog materijala.

          U formiranju sonatno-simfonijskog ciklusa uzeli su ucesca brojni kompozitori raznih evropskih zemalja. Ali je najznacajnije bilo stvaralastvo trojice muzickih velikana: Jozefa Hajdna , Volfganga Amadeusa Mocarta i Ludviga van Betovena, cija se djelatnost odvijala uglavnom u Becu. Zato su u istoriji muzike poznati kao predstavnici becke klasike, odnosno becke klasicne skole.

          Klasicizam nije samo "najvisi stupanj dostignute duhovne vrijednosti", kako ga vide konzervativni istoricari, vec stvaralacki, originalni, novatorski-zakonodavni, inicijativni princip. On ima motornu snagu i zato se nuzno susrece sa drugim progresivnim drustvenim procesima – probudjenom nacionalnom i socialnom svijescu.

          Hronoloski nije moguce precizno odrediti pocetak klasicne epohe. Ona je pripremana u homofonim djelima baroka, rokokou i "osjecajnom stilu" u djelima brojnih kompozitora. Uravnotezenost u obliku,sadrzaju i izrazu postignuta je negdje osamdesetih godina u Hajdnovim i Mocartovim djelima, ali se elementi klasicnog jezika javljaju i dugo poslije toga u sklopu drugih nacionalnih tradicija, te se ukrstaju i mijesaju sa romanticarskim tendencijama. Vec i Ludvig van Betoven, treci veliki predstavnik epohe, odlazi dalje u produbljivanju sila svojih prethodnika i klasicni stil povezuje sa romantizmom.

Volfgang Amadeus Mocart

          Volfgang Amadeus Mocart je bio njemacki kompoaztor, rodjen u Salzburgu 27. januara 1756. Bio je sin Leopolda Mocarta, iskusnog violinskog pedagoga i muzicara. Mocart je nadarenost za muziku pokazao veoma rano. Njegov otac je tvrdio da je vec sa svoje 4 godine poceo da uci komade. Mocartove najranije kompozicije, Adante i Allegro K1-a i K1-b, bile su napisane kako Leopold tvrdi, 1760. kada su Mocartu bile samo 4 godine. Mocartovo djetinjstvo proticalo je na mnogobrojnim putovanjima-turnejama po raznim gradovima Evrope. One su za malog djecaka bile fizicki veoma naporne, i to je ostavilo posljedice na njegovom zdravlju, ali su putovanja istovremeno bila izuzetno podsticajna za njegov umjetnicki razvoj i sazrijevanje. Mocart je upoznao sve znamenite umjetnike svoga vremena, boraviou vodecim evropskim muzickim centrima i sticao izuzetna priznanja. Pred genijalnim sposobnostima malisana niko nije mogao ostati ravnodusan. Ali Mocartova mladost nije donijela odgovarajuci nastavak tih prvih uspjeha. On se suocio sa nezahvalnim, ponizavajucim socialnim statusom umjetnika svoga vremena, bez mogucnosti da sebi obezbjedi egzistenciju i uslove za stvaralastvo. Uprkos svim nastojanjima Leopolda da Volfgangu rani uspjesi posluze kao zaloga osigurane buducnosti, Mocartu je mladost donijela mnoge nevolje i samo skromnu sluzbu drugog dvorskog kapelmajstora salcburskog orkestra. U tadasnjoj hijerarhiji zanimanja to je znacilo biti u rangu sluge ciji se polozaj jasno pokazivao mjestom kije mu je pripadalo za zajednickom trpezom: iznad lakeja, ali ispod kuvara. Za Mocarta je to bilo ponizavajuce, a gusila ga je i provincijska atmosfera tadasnjeg salcburskog muzickog zivota. Zato je 1781. posao u Bec i zapoceo neizvjestan zivot slobodnog umjetnika.

          Prihode je sticao davanjem casova, organizacijom koncerata na kojima je izvodio sopstvene kompozicije – takozvanim akademijama. Oni su bili dobro posjeceni jer su ih sa paznjom pratili svi becki ljubitelji muzike. Najvecu zaradu donosile su mu narudzbine kompozicija, posebno velikih, scenskih djela.

          Na pocetku je izgledalo da je takav nacin zivota sasvim moguc. Ali ne zadugo. Izuzetan uspon Mocartove stvaralacke moci u posljednjoj deceniji zivota, radjanje novih remek djela u oblasti operske, simfonijske, koncertantne, crkvene muzike, zadivljujuca koncentracija energije, pratila su sve neuvjerljivija priznanja i , uz to, izrazito pogorsanje materijalnih prilika. Smrt ga je zatekla u bijedi i dugovima. Sticajem okolnosti sahranjen je u zajednickoj grobnici siromaha 1791. Mjesto njegovog vjecnig pokoja ostalo je zauvjek tajna.

          Medju Mocartovim djelima nalazi se 17 opera ('Don \ovani", "Otmica iz Saraja", "Figarova zenidba", "Carobna frula"......), preko 50 simfonija ( "Pariske simfonije", "Praske simfonije", "Linc simfinija", "Hafner simfonija"...),veliki broj djela instrumentalne muzike – kasacije, divertimenta, serenade, kvartete, kvintete, trija, preko 30 sonata za klavir i violinu, 26 klavirskih sonata, 7 violinskih i 27 klavirskih koncerata, i koncerte za duvacke instrumente. Najznacajnija Mocartova djela nastaju u Beckom periodu stvaralastva, a narocito u posljednjim godinama zivota.

Povratak

Jozef Hajdn

          Hajdn ne potice iz muzicke porodice, ali je vrlo rano ispoljio muzikalnost i poceo da se bavi muzikom kao clan djecackog hora u beckoj katedrali Sv. Stefana. Ucio je pjevanje, violinu i klavir i poceo da pise krace kompozicije – menuete, svadbene marseve – i da kroz njihovo izvodjenje upoznaje orkestar. Znacajan preokret u njegovom zivotu nastao je 1760. godine, kada je stupio u sluzbu kod madjarskih knezova Esterhazija, gdje je potom proveo narednih tridesetak godina zivota. Hajdnova duznost je bila da rukovodi orkestrom, priprema operske predstave i koncerte, komponuje djela po narudzbini, daje poduku iz muzike clanovima porodice. Sluzba mu je odgovarala, a mali orkestar koji mu je stajao na raspolaganju (od svega 14 muzicara) doveo je do velikog izvodjackog majstorstva. Zahvaljujuci Hajdnu, muzika Esterhazijevih postala je cuvena nedaleko po Evropi. U ovoj sluzbi Hajdn je napisao veliki broj djela – sezdesetak simfonija ("Oprostajna simfonija", "Sest pariskih simfonija"...), cetrdesetak kvarteta, jedanaest opera, tridesetak klavirskih sonata. Njegove kompozicije pocinju da se stampaju i on stice ugled u mnogim evropskim gradovima.

          Poslije smrti Nikole Esterhazija, njegov naslednik nije imao interesovanja za muziku i raspustio je dvorski orkestar (ali je Hajdnu ostavio prinadleznost i zvanje). Hajdn je tad otisao u Bec, i to je pocetak drugog stvaralackog razdoblja u njegovom zivotu. Njegova slava je presla granice Austrije, on prima porudzbine iz Francuske, Engleske i Spanije. Boravak u Londonu (1791-1792. i 1794-1795.) omogucio mu je da se upozna sa Hendlovom muzikom, i pod njegovim uticajem pise svoja dva oratorijuma Stvaranje svijeta i Godisnje doba , oba na tekstove engleskih pjesnika.

          Hajdnje imao priliku da u Bonu upozna mladog Betovena, kome je pruzio punu podrsku i pozvao ga da mu bude ucenik. Betoven je dosao u Bec, ali do prave saradnje nije moglo doci – generacijski jaz bio je odvise veliki.

          Hajdnovo nasljedje je izuzetno bogato. Napisao je 108 simfonija, cetiri koncerta za klavir, tri koncerta za violinu, koncert za violoncelo, 77 gudackih kvarteta, brojna druga kamerna djela – klavirska i gudacka trija, violinske sonate, klavirske kompozicije, tri oratorijuma, mise, rekvijeme, i druga duhovna djela, preko dvadeset opera i komada sa muzikom, brojne obrade narodnih pjesama iz Skotske i Velsa.

          Najznacajnije podrucje njegovog stvaranja jeste rad na usavrsavanju simfonije i gudackog kvarteta.

Povratak

Ludvig van Betoven

          Ludvig van Betoven rodjen je 1770, a umro je 1827 godine. 1789. godina je godina u kojoj se pojavljuje gigantska licnost Betovena – umjetnika koji svojim stvaralastvom povezuje dve velike epohe- klasiku i romantizam. On gleda u proslost – sintetizuje nastojanja Hajdna i Mocarta, ali smjelo krece u buducnost. Svojim nacinom zivota, svojim moralnim pogledima, republikanskim idejama o slobodi, jednakosti i bratstvu svih ljudi – Betoven pripada novom dobu. Njegove vizije o muzici kao mostu koji spaja sve ljude izraz su romanticarskih shvatanja. U svom muzickom jeziku Betoven je takodje romanticar- tretmanom forme, melodije, harmonije, sadrzajnom sferom kompozicija – smjelo napusta klasicne obrasce i otvara nove puteve u razvoju muzike koji ce drugi kompozitori slijediti kroz cio XIX vijek.

          Rodjen je u Bonu, njemackom gradu na rijeci Rajni, i jos od djetinjstva poceo da se bavi muzikom. Svirao je klavir, a potom ucio i orgulje, violinu i flautu. Prva teorijska znanja stice sa K. G. Nefeom, njemackim kompozitorom i orguljasem, koji ga je uputio u muzicki svijet starih majstora. Izucavali su Dobro temperovani klavir i djela Filipa Emanuela Baha. Zelio je da nastavi studije muzike sa Mocartom u Becu (1787), ali taj prvi odlazak u ausrijsku prijestolnicu nije dugo potrajao. Zbog bolesti majke morao se vratiti u Bon, a po njenoj smrti preuzeti brigu o porodici, jer je otac bio alkoholicar. Upisao se na univerzitet, sto takodje svjedoci o njegovoj zainteresovanosti za filozofske i politicke probleme vremena, mada studije zbog porodicnih neprilika nije mogao da zavrsi.

          Drugi odlazak u Bec, 1792. godine (poslije Mocartove smrti), bio je definitivan. Za taj grad ostace vezana njegova cjelokupna umjetnicka aktivnost. Zeleci da produbi teorijska znanja Betoven je zapoceo proucavanje kontrapunkta sa starim Hajdnom, ali je njegov nemirni, revolucionarni duh ubrzo potrazio drugog, manje strogog i konzervativnog ucitelja. Radio je sa A. Salijerijem, velikim Mocartovim suparnikom na beckom dvoru, i cuvenim kontrapunkticarem Albrehtsbergerom. To su godine kad intezivnije pocinje da se bavi stvaralastvom. Kriticki preispituje svoja djela nastala u Bonu, te sa op. 1 oznacava klavirska trija napisana u Becu 1793. godine. Betoven postaje poznati pijanista, improvizator i kompozitor. Ali se ubrzo pojavljuju prvi znaci gluvoce. Zid koji ga razdvaja od svijeta zvukova postaje sva veci i on prozivljava tesku psihicku krizu. U Hajligenstatu, gdje se u jesen 1802. nalazio na lijecenju, pise cuveni testament, u njemu izliva rijeci gorcine i beznadja. Ali ljubav prema umjetnosti i snazan eticki temelj njegove prirode pomazu mu da smogne snagu i nastavi borbu sa sudbinom. Tada zapocinje novi period u njegovom stvaralastvu kada nastaju znacajna djela: simfonije- od druge do osme; klavirske sonate od po. 27 do op.90; kvarteti Razumovski op. 59, Harfen op. 74 i Ozbiljni kvartet op. 95; deset violinskih sonata; tri sonate za violoncelo i klavir; klavirski koncerti (od treceg do petog), Trostruki koncert za klavir, violinu i violoncelo, Koncert za violionu; uvertire Leonora br. 1, 2 i 3, Koriolan i Egmont; opera Fidelio; brojna kamerna i klavirska djela.

          Uprkos sve izrazajnijoj gluvoci, on ima zelju da svira i diriguje, tesko podnosi izolaciju. Utociste je cesto trazio u prirodi, govorio je kako vise voli stabla nego ljude. Na kraju, sa prijateljima je mogao komunicirati samo preko svescica. One su ostale kao osobeno svjedocanstvo o mislima velikog majstora, i u nekoliko navrata su izdavane i prevodjene na druge jezike.

          Pred kraj zivota ga pritiskaju i druge bolesti, nerazumjevanje sa ljudima. Prezivljava jos jednu stvaralacku krizu. U toku nekoliko godina pocljednjeg stvaralackog perioda (1815-1827) napisao je srazmjerno mali broj djela. Zatvorio se potpuno u svoj unutarnji svijet i gigantskim koracima zaputio muzici buducnosti: Deveta simfonija, Erioka, posljednje klavirske sonate i narocito kvarteti (od op. 127 do 135), izlaze iz okvira njegovog vremena, pokazuju neugaslu snagu invencije udruzene sa smjeloscu kakva se rijetko srece kod starih kompozitora. Ta djela imaju znacenje sinteze baroknih i klasicnih kompozicionih principa po tome postaju uzorna romantizmu.

Povratak