NEPTUN

Zeleno-plava planeta Neptun, nazvana po bogu mora starih Rimljana. Koristeći Keplerove zakone kretanja planeta i Njutnov zakon gravitacije, astronomi su u stanju da uvijek odrede položaj planete na njenoj orbiti. Lagranz i Laplas su u 18. vijeku izgradili opštu teoriju kretanja nebeskih tijela. U obimnim numeričkim izračunavanjima Laplasov saradnik bio je Buvar, koji je radio na Pariškoj opservatoriji. On je 1820. počeo da sastavlja tablice za kretanje Urana,  ali je ustanovio da se rezultati ranijih posmatranja ne poklapaju, prema novim tablicama, sa orbitom planete. Uran je ubrzavao i usporavao svoje kretanje na neobjašnjiv način, ne pokoravajući se ustanovljenim zakonitostima. Jedino objašnjenje ove pojave bilo je da se iza Urana nalazi još jedna masivna planeta koja utiče na njegovo kretanje. Student univerziteta u Kembridžu, Džon Kouc Adams, počeo je 1841. godine proračune koji su dokazivali da je kretanje Urana poremečeno nepoznatom planetom i predskazao njen položaj na nebu. Ali, kada je Adams poslije četiri godine objelodanio svoje rezultate, astronomi ih nisu uzeli ozbiljno, niti su uporno tražili planetu na predskazanom mjestu. 

U isto vrijeme ovim se problemom u Francuskoj bavio Žan Žozef Irben Leverje. On je 1846. godine objavio svoje proračune, koji su se slagali sa Adamsovim i odredio položaj nepoznate planete. Ipak, pariški astronomi nisu željeli da prekinu tekući rad i da potraže novu planetu. Na kraju Leverje je poslao pismo u Berlin, mladom astronomu Johanu Galeu, koji je 23. septembra 1846. godine  iz prvog pokušaja, pronašao planetu jedan stepen od predskazanog mjesta. 

Interesantno je da su američki astronom  Čarls Koval i kanadski istoričar prirodnih nauka Stilman Drejk nedavno utvrdili da je Galileo Galilej posmatrao Neptun još 1612. godine, odnosno 234 godine prije njegovog zvaničnog otkrića. Oni su pronašli Neptun na skicama Jupitera i njegove okoline koje je veliki naučnik načinio 27. i 28. decembra 1612. i 27. i 28. januara 1613. godine.  Mada je imao izuzetnu sposobnost da zapaža nova nebeska tijela, Galilej nije otkrio planetarni karakter ovog zvjezdolikog oblika. 

Neptun pripada grupi džinovskih planeta i po građi je sličan Uranu. Ima kameno jezgro prečnika 16 000 km koje je okruženo slojem leda debljine 8000 km, a sve to potopljeno je u okean molekularnog vodonika. Zapremina planete je 58 puta veća od Zemljine, dok je masa samo 17,3 puta veća, s obzirom da je srednja gustina planete samo 1670 kg/m³.

Prečnik planete je pouzdano određen kada je 7. aprila 1967. godine Neptun u svome kretanju preko zvjezdanog neba zaklonio lik jedne od dalekih zvijezda. Ovakav događaj naziva se okultacija. Ako se izmjeri tačno koliko je okultacija trajala, a postoje podaci o brzini kretanja planete, može se lako dobiti njen prečnik. Trenutno usvojena vrijednost prečnika na ekvatoru je 48 600 km.

Prosječna temperatura Neptuna je –213°S to jest samo 2°S niza od one na Uranu,  iako bi to trebalo biti za 12°S. Očevidno je da Neptun ima unutrašnji izvor toplote koji daje otprilike isto toliko energije koliko dolazi i od Sunca. Uran takav izvor energije ne posjeduje.

Neptunov dan traje 15 časova i 48 minuta. Neptun se nalazi na oko 30 puta većem rastojanju od Sunca nego Zemlja, a njegova godina traje 164,8 naših. Od svoga otkrića 1864. godine Neptun još nije napravio ni jedan krug oko Sunca. Sreća je da su Neptun i Uran bili na najbližem rastojanju 1822. godine, tako da je poremećaj Uranovog kretanja mogao da se posmatra. Da su u to vrijeme bili na suprotnim stranama Sunčevog sistema, ko zna kada bi Neptun bio otkriven. Od svoga otkrića pa do 1930.  godine, kada je otkriven Pluton, Neptun je obilježavao granicu poznatog Sunčevog sistema. Od tada je najudaljenija planeta od Sunca Pluton. Međutim, između januara 1979. i marta 1999.godine  zahvaljujući karakteristikama Plutonove orbite, Neptun je privremeno opet bio posljednja planeta. 

Avgusta 1989. godine “Vojadžer 2” je prošao pored Neptuna, poslavši na Zemlju oko 9000 snimaka planete i njenih satelita. Poslije ove misije znamo da Neptun okružuju četiri prstena. Prilikom prolaska “Vojadžera” kroz ravan prstenova snimljene su i tri lučne formacije. Jedna od njih sadrzi tri oblaka gusće koncentrisane materije. Ove formacije primjećene su sa Zemlje jos 1981. godine za vrijeme posmatranja jedne okultacije. 

Do prolaska “Vojadžera 2”, bila su poznata dva Neptunova satelita, Triton i Nereida. U toku misije otkriveno je još šest novih satelita koji su dobili imena: Protea, Larisa, Galatea, Despina, Talasa i Najada

Najveći Neptunov satelit Triton, otkrio je Englez Viljem Lasel, 10. oktobra 1846. godine, samo 18 dana poslije otkrića Neptuna. Ovaj satelit, čiji je prećnik 4400 km, veći je od Mjeseca i Plutona i spada u red najvećih satelita. Oko Neptuna se kreće na srednjoj udaljenosti od 394700 km, sto je slično rastojanju izmedju Zemlje i Mjeseca, ali za razliku od našeg Mjeseca Triton se oko Neptuna okrene za nešto manje od 6 dana. Njegovo obrnuto kretanje navodi na pomisao da nije nastao istovremeno sa planetom nego da je kasnije zahvačen njegovom privlačnom silom. 

Satelit Nereidu otkrio je Džerald Kujper sto godina kasnije, 1. maja 1949. godine. Ovaj Neptunov pratilac čiji je prečnik 200 km, ima orbitu sa izuzetno velikim ekscentricitetom, kakav nema ni jedan drugi satelit u Sunčevom sistemu. Usljed  toga njegova udaljenost od Neptuna mijenja se od 140 000 do 9 500 000 km, a oko planete obiđe za 358,4 dana. 

Posjetivši Neptun, čovjek je svojim kosmičkim aparatima obišao sve planete Sunčevog sistema osim Plutona. “Vojadžer 2”  je otkrio mnoge tajne zeleno-plave planete, ali je i postavio mnoge nove zagonetke na kojima će još dugo raditi astronomi.

HOME