ISTORIJA GRADA
Na podrucju danasnje Banja Luke i njene okoline osnivane su ljudske naseobine jos u praistorijsko vrijeme. U predrimsko i rimsko doba naseljavalo ga je pleme Mezeja, koje su Rimljani pokorili pocetkom nove ere i ukljucili i ove krajeve u svoju pokrajinu Ilirik. Banjalucko gradsko podrucje je lezalo na dijelu rimskog puta Split (Salona) - Gradiska (Servitium) i to: vojno naselje Kastra, Ad Ladios(trn) i Ad Fines (Laktasi). Mnogi tragovi vladavine Rimljana, a ona je trajala oko 800 godina, nadjeni su u Banjaluci i njenoj okolini:
lputevi, ostaci naselja, novac, zgrade, grobnice.... Medju najvaznijim arheoloskim otkricima iz tog perioda, je zrtvenik posvecen bogu Jupiteru, koji svjedoci da je u neposrednoj blizini postojao Jupiterov hram.
Zrtvenik je pronadjen 1895. godine, prilikom gradjenja kamenog mosta preko rijeke Crkvene. Na zrtveniku je oznacen natpis: I.O.M. ET.GENIO LOCI.L.SiCIN US MACRINUS B.COS. P.S.S.V.L. M. Dopunjavanjem tih kratica dobijen je tekst: “Jovi optimo mahimo et genio loci Lucius Sicinius Macrinus, beneficiarius consularis Panoniae Superioris Salvit votum libens Merito”, sto u prevodu znaci: “Jupiteru najboljem, najvecem i geniju ovog mjesta, Licije Sicinije Makrin, konsulski beneficiarij iz
provincije Gornje Panonije ispunio je svoj zavjet dragovoljno i sa zahvalnoscu”.
Poslije propasti Zapadnog rimskog carstva, na teritoriji danasnjeBanjaluke, su se naselila slovenska plemena (polovina VI vijeka). Iz srednjeg vijeka je ostalo mnogo utvrdjenih gradova u dolini Vrbasa i nekoliko manjih nalazista- stecaka. Banjaluka se prvi put spominje pod dana- snjim imenom 6.februara 1494. godine u isp- ravi ugarsko-hrvatskog kralja VladislavaII. Za vrijeme turske vladavine(1528-1688) naselje je bilo u Gornjem Seheru i razvijalo se
pretezno sa desne strane Vrbasa, dok se razvoj Banjaluke sa lijeve strane odvijao u drugoj polovini XVI vijeka, narocito u doba Ferhat-pase koji je 1573. godine prenio srediste bosanskog pasaluka iz Travnika u Banjaluku, sto je i ostala do 1639. godine.
Iz tog perioda je znacajan nepisani zakon “pravo na vidik”, pravo na pogled na rije-ku ,kako susjed susjedu ne bi zaklonio vidik. U to vrijeme putopisci su opisali Banjaluku kao veliko i napredno gradsko sjediste sa jakom vojnickom posadom. Austro-ugarska okupaciona vojska je usla u Banjaluku 31.jula 1878.godine. To je izazvalo reakciju Srba i muslimana koji su 13.avgusta, njih oko 6000, usli naoruzani u Banjaluku. Tada je otpocela cuvena “ Banjalucka bitka”. Austrijanci su izasli kao pobjednici. S novim okupatorom u Bosnu je usao strani kapital koji se i ranije interesovao za prirodna bogatstva ove zemlje.
Otvaraju se rudnici, podizu pilane, osnivaju tvornice, grade ceste i zeljeznice, ali bosanski seljakbez obzira na sve i dalje ostaje kmet. Banjaluka je 1.10.1879.godine postala srediste kotara, kotarskog suda,okruznog suda i uprave zeljeznice Banjaluka-Dobrinje. Austro-ugarska vladavina unosi savremeni evropski duh i time pocinje preporod Banjaluke. Krajem 1918. godine poslije raspada Austro-ugarske monarhije stvorena je... Tada Banjaluka postaje sjediste Vrbaske oblasti. Izmedju dva sv. rata Banjaluka postaje skolski centar Bosanske krajine i srediste kulturnih,
prosvjetnih i politickih institucija. Banjaluka je u to vrijeme bila grad spokoja, tisine i cistog vazduha.
Gradjanski zivot koji je bujao u Banjaluci unisten je 1941. godine protjerivanjem srpskog gradjanstva u logore u Srbiju, ali Banjaluka se nije predala i ubrzo poslije zavrsetka rata povratila svoj duh koji je odrzan i do danas premostivsi mnoge teskoce od zemljotresa, pa do posljednjeg gradjanskog rata.
