Grčku civilizaciju danas doživljavamo kao vreme oblikovanja osnovnih načela zapadnog sveta. U dugogodišnjem razvoju duhovne kulture koji Grčka kultura obuhvata ukupne rezultate nauke, filozofije, umjetnosti, ali i društvenih odnosa, Grci stvaraju norme i pravila koje generacijama prihvatamo kao istinske vrednosti. Posebno u periodu između V i IV veka nastaju vrhunska dela likovnog stvaralaštva zasnovana na jačanju svesti o čovekovoj vrednosti i slavljenju životne snage . Grci poznaju dostignuća istočnih civilizacija i prihvataju mnoge elemente njihovih kultova, ali ih prevode u jedno mnogo humanističkiju formu. Predstave božanstava postaju potpuno antropomorfne, a mitovi su puni prizora u kojima se ljudi uspevaju othrvati volji bogova zahvaljujući razumu i lukavstvu.

Pod pojmom Grčka kultura podrazumevamo dosege heladskih plemena na području grčkog kopna, Jonskih ostrva, Male Azije i južne Italije u periodu od najezde Dorskih plemena sa severa u Peloponez u XI v.p.n.e., pa sve do propadanja nakon osvajanja Aleksandra Makedonskog i dolaska Rimljana u I v.p.n.e.

U analizi likovnog stvaralaštva Antičke Grčke uobičajena je podela na: Protogeometrijski stil ( XI-X v.), geometrijski stil (X-VIII v.), arhajski period (650-480), strogi stil (480-450), klasiku (450-330) i helenizam (330-30. g.p.n.e.).

PROTOGEOMETRIJSKI I GEOMETRIJSKI STIL

Dugi period između XII i VIII v.p.n.e. predstavlja razdoblje propadanja kretske i mikenske baštine nakon najezde Doranskih plemena  oko 1200. g.p.n.e. pred čijom ratničkom surovošću dio starosedelaca beži na obale susedne Anatolije gde se kasnije razvijaju Jonski gradovi u kojima se očuvala ljupkost i maštovitost umetničkog izraza. Dugi period srastanja novih i starijih stanovnika i razvijanja svijesti o pripadnosti jednoj kulturi rezultirao je  u VIII v. svešću da su oni pripadnici jednog naprednog heladskog naroda nasuprot mucavim »barbarima « koji ne govore grčkim jezikom. Međutim, dugotrajno obrazovanje kulture rezultiralo je razvojem samostalnih gradova-država koji imaju različita uređenja i često dolaze u sukobe, ali i dele mnoge zajedničke vrednosti- posebno u umetnosti i religijskim manifestacijama.

Ovo prvobitno razdoblje razvoja grčke civilizacije je obeleženo stalnim sukobima pa je razumljiva sasvim retka pojava umetničkog stvaralaštva. Strogost svakodnevnog života se prenosi i u umetnost. Pogrebne amfore se prekrivaju geometrijskim ukrasima, svaki naturalistički motiv je zamenjen prostim pravilnim geometrijskim telima lomljenim ili neprekidnim. Tek u VIII v. na atenskim amforama se javlja ljudski lik, ali još uvek unutar geometrizirajućeg stila: među pojasevima apstraktnih motiva prikazane su pljosnate crne figure u krajnje shematiziranoj gesti.

Krajem ovog razdoblja jačaju kontakti sa sirijsko-asirskim narodima što rezultira prodorom maštovitih i slobodnijih motiva (stilizirane životinje i jak kolorizam) u grčku umetnost.

ARHAJSKI PERIOD

 Do suvislog i vlastitog izraza u umjetnosti dolazi u takozvanom arhajskom razdoblju između 650. i 480. g.p.n.e. Ovo je period koji je pre svega obilježen konačnim organizacionim definiranjem gradova-država i bez obzira na proturječnosti despotskih i stanovitih demokratskih uređenja, dovodi do oslobađanja individualnosti. Kao da se oslobađa stvaralačka maštovitost u svim civilizacijama do tada podređena programskim i kultnim zahtevima. Neiscrpna riznica grčke mitologije traži likovnu materijalizaciju omogućavajući umetnicima razvijanje vlastitog stila i izraza koji postaje prednost pa mnogi od njih po prvi put u istoriji potpisuju svoja dela.

Na vazama se razvija tzv. stil crnih figura, ljudski likovi se i dalje slikaju siluetno u crnoj boji, ali već je očito nastojanje da se ugrebanim belim linijama obrade detalji mišića i opreme. Sličan rezultat je i u kiparstvu koje doživljava potpunu afirmaciju. Nage figure mladića kourosi i devojaka kore koji najverovatnije predstavljaju bogove Apolona i Atenu u početku su rađeni u drvetu pa i kasniji primjeri rađeni u kamenu zadržavaju ukočenost i simetričnost neophodnu pri obradi drvenih trupaca. Kasnija rešenja pokretom noge u prostor ili nekim detaljem (naglašenim arhajskim smeškom) nastoje prevazići ovu beživotnost, ali tek upotreba bronze u izradi skulptura u prirodnoj veličini omogućuje nesputaniji pokret u prostor koji će u klasičnom razdoblju doseći vrhunac grčke izračajnosti.

Kiparstvo u celom periodu grčkog stvaralaštva ostaje neposredno vezano za građevinarstvo. Hramovi kao vrhunci grčkog nastojanja da objedine strukturalnu monumentalnost i harmoničnost nose celom svojom slobodnom površinom reljefe i skulpture.

Hramovi su takođe prvobitno građeni u drvetu pa mnoga njihova rešenja nose sjećanja na prvobitni materijal. U unutrašnjosti se nalazi naos ili cella, u kojoj je smješten kip božanstva kojem je posvećen hram. Proračunatim geometrijskim odnosima, zasnovanim na zlatnom preseku nastoji se postići proporcionalizirana jednostavnost izražena racionalnim matematičkim vrednostima kao ideal i dokaz moći razuma da obuzda prostor.

Već se u arhajskom razdoblju definišu sva tri arhitektonska stila poznata Grcima i čije se osobine prvenstveno izražavaju kroz oblik stuba.

Dorski stil je strog i masivan. Stub je neposredno položen na stilobat, uzdužno je izbrazdan sa 16 do 20 kanelura, a na kapitelu se završava sa ehinom i abakom, koji sačinjavaju jednostavan i snažan kapitel. Prvobitno je dorski stil dominantan u gradnji i svojom jednostavnošću i monumentalnošću simbolizuje snagu.

Jonski stil nastaje u Joniji i ređe se sreće u kopnenoj Grčkoj. Odlikuje se vitkijim stubom položenim na okruglu stopu, kanelure su dublje i gušće, a završava se karakterističnim kapitelom u obliku dve simetrične volute. Dorski arhitrav je kompaktan sa jasno diferenciranim nizom triglifa i metopa dok je na jonskom vertikalnost naglašena horizontalnim udubljenjima i neprekinutim frizom iznad. Jonski stil   doživljavamo kao simboliziranu eleganciju i ženstvenost i rešito pocrtava razlike u umjetničkom karakteru Jonske i kopnene Grčke.

Korintski stub jednak je jonskom u svemu, osim u obliku kapitela. On je ukrašen stilizovanim lišćem akanta čiji se listovi savijaju i slikovito prepliću. Građevine sa ovim stubom češće nastaju tek u periodu Rimskog carstva.

KLASICIZAM

Vrhunac svoje umetnosti Grčka doživljava u periodu obeleženom odbranom od persijske najezde i peloponeskim ratovima između demokratskih polisa sa Atinom na čelu (Delski savez) i aristokrtskih predvođenih Spartom. Atina postaje predvodnik u umetničkom oblikovanju, posebno za vreme Periklove vladavine i gradnje kompleksa atinske Akropole. Mada su mu graditelji Iktin i Kalikrat, najsnažniji pečat na centralnom hramu Partenonu ostavlja kipar i rukovodilac cjelokupne gradnje Fidija stvarajući vrhunska dela grčke umetnosti. 159 m neprekinutog friza sa prikazom Panatenejske povorke sa poklonima boginji Ateni oko čitavog hrama, ogromna skulptura u »hrizelefantskoj « tehnici (kombinacija zlata i slonove kosti) Atene koja je u ruci držala figuru u prirodnoj veličini postavljena u unutrašnjosti cele (danas uništena), samo su najpoznatija dela Fidije koji važi za najznačajnijeg antičkog umetnika.

Savršena ravnoteža realizma reljefa i arhitektonskih elemenata,   nježna modelacija oblika i tekstura na do tada neviđeno proporcionalnim likovima, ali koji zadržavaju onu arhajsku suzdržanost i ravnotežu, zahvaljujući Fidiji, predstavljaju ideal svakog narednog umjetničkog izraza inspirisanog antičkim klasicizmom.

Kasnija dogradnja Erehtejona sa šest stubova u obliku žena (karijatide) te drugih objekata  oblikovalo je uzvisinu Akropole u vrhunski spomenik ljudskog duha i umjetnosti, danas, nažalost opljačkan i rasparčan širom svetskih muzeja.

HELENIZAM

Ratovima razjedinjena heladska plemena  su predstavljala lagan plijen za ratnička makedonska plemena . 338. g.p.n.e. nakon bitke kod Heroneje cela kopnena Grčka je pala pod vlast Filipa Makedonskog. Njegov sin, Aleksandar Makedonski , nastavlja osvajanja stvarajući do tada neviđeno carstvo. Aleksandrova osvajanja prednje Azije i severoistočne Afrike doprinose širenju grčke kulture i umetnosti. Aleksandrija, Antiohija, Pregam i Rodos postaju glavni centri i žarišta širenja helenske kulture. Istovremeno dolazi do mešanja dominantne grčke kulture sa azijskim i egipatskim elementima i mada  iz ovog spoja neretko izrastaju vrhunska dela neobične privlačnosti, ovo je period odumiranja klasicizma kao vrhunskog dometa grčke kulture.

Grčki stvaraoci više nisu činioci samostalne kulture i sigurnog društva, oni sada postaju puki trgovci koji više teče da zadovolje ukus naraslog tržišta nego što oblikuju dela dostojna svojih prethodnika. Tehnička vještina i dalje zadivljuje, ali više je ne prati težnja za uzvišenim, za izražavanjem ideje. Umjetnik pripada pokorenom narodu i nema više ideala koji ga podstiču, on počinje razmišljati samo o zadovoljenju naručiocevih želja.

Ona klasicistička uravnoteženost fizičkog i duhovnog izraza na skulpturama u helenističkom periodu nestaje i ustupa mjesto prenaglašenosti pokreta i emocionalnog stanja (Laokonova grupa) što nam danas deluje prepatetično.

146. g.p.n.e. Grčka pada pod vlast Rima, ali ponovo grčka umetnost nadrasta osvajača dajući neizbrisiv pečat helenizma dugotrajnoj rimskoj imperiji. Duboko ostavljajući tragove kroz naredne vekove i prenoseći svoje vrednosti i ideale na buduća pokolenja, grčka umetnost i danas predstavlja jedan od osnovnih elemenata evropske civilizacije.

 Povratak5

© by MARIO design