ORGANI

Višećelijske životinje vode porijeklo od predaka današnjih praživotinja(Protozoa). Kod praživotinja je ćelija ujedno i samostalan organizam, a kod Metazoa veliki broj ćelija izgrađuje organizam. Sve višećelijske životinje nastaju diobom oplođene jajne ćelije(zigota), ali se novonastale ćelije ne odvajaju kao kod Protozoa, nego ostaju zajedno. Uzastopnim diobama njihov se broj povećava, a postepeno meðđu njima nastaju razlike(diferencijacija). Svaka ćelija obavlja sve svoje normalne funkcije, ali stiče i neke nove osobine. Diobom zigota nastaje skup ćelija koje podsjećaju na dud i ovaj stadij embrionalnog razvoja naziva se morula (lat. morus=dud). Diobe se nastavljaju, ćelije iz unutrašnjosti odlaze na površinu i morula dobija oblik šuplje jednoslojne lopte. To je blastula (grč. blastos=klica). Udubljivanjem (invaginacijom) jednog dijela blastule, nastaje dvoslojni oblik gastrula sa ektodermom spolja i endodermom unutra. Između njih se razvija treći sloj mezoderm. Ova tri sloja su klicini listovi i iz njih se razvijaju sva tkiva i svi organi budućeg višećelijskog organizma. Na taj način nastaju milioni i milijarde ćelija jednog organizma koje su specifične za svaku vrstu, ali im je osnovna građa ista. Diferenciranjem ćelija dolazi i do njihove specijalizacije pa određene ćelije zavisno od specifičnosti svoje građe vrše i određenu funkciju. Ćelije koje su slične građe i funkcije udružuju se i grade tkiva, a udruživanjem tkiva nastaju organi.

Kod višećelijskih životinja različiti organi, tkiva i ćelije u svakom trenutku međusobno koordiniraju svoje aktivnosti i zahvaljujući tome organizam se održava kao cjelina. Kod nižih životinja koordinacija je slabija nego kod viših.

O porijeklu višećelijskih životinja postoji veći broj teorija, jer nema materijalnih dokaza u vidu fosila koji bi potvrdili neku od teorija. Danas u svijetu preovladavaju dvije hipoteze. Jedna teorija njemačkog botaničara Hekela(Haeckel) po kojoj su najstarije Metazoa-e žarnjaci, a oni su nastali od izumrlih kolonijalnih bičara. Druga teorija je Hadžijeva i po njoj su preci Metazoa bili izumrli višejedarni trepljari(Ciliata) koji su se razvili u turbelarije.

Prema Hekelovoj teoriji višećelijski organizmi su nastali udruživanjem jednoæćelijskih bičara u kolonije unutar kojih je došlo do podjele rada. I danas među bičarima nalazimo takve kolonijalne organizme, a među njima je najsloženiji Volvox. Građen je od više hiljada ćelija sa bičevima koje grade loptastu koloniju koja podsjeća na blastulu. Kolonija nastaje uzastopnim diobama jedne ćelije. Volvox je poslužio Hekelu kao posredni dokaz za njegovu hipotezu.

Kod višećelijskih životinja iz blastule se formira gastrula. Pošto su blastula i gastrula opšta pojava u embrionalnom razvoju višećelijskih životinja, Hekel je u tome vidio rekapitulaciju, ponavljanje faza razvoja kroz koje su prošli višećelijski organizmi u toku evolucije. Prema Hekelu prvi višećelijski organizmi bili su slični savremenim žarnjacima (hidra i njeni srodnici).

Od sesilnih, radijalno simetričnih žarnjaka razvile su se pokretne bilateralno simetrične životinje. Istraživanja poslije Hekela su pokazala da žarnjaci nemaju u toku razvoja stadij gastrule, pa je njegova teorija nešto izmjenjena i takvu je prihvataju mnogi stručnjaci.

Hadži pretke višećelijskih organizama nalazi među višejedarnim trepljarima (Ciliata), kakve nalazimo i danas. Smatra da se citoplazma oko jedara odvojila membranom i od 1 ćelije nastao je veći broj. Njihovom diferencijacijom razvile su se najprije razne ćelije sa specifičnom funkcijom, a kasnije i tkiva i organi. Tako su nastale višećelijske životinje sa bilateralnom simetrijom kakve su današnje turbelarije. Upoređujući građu ćelije savremenih trepljara i turbelarija nalazimo veliku sličnost u njihovom površinskom, srednjem i unutrašnjem sloju tijela. Kod nekih jednostavno građenih turbelarija hrana se vari u hranjivoj vakuoli, tijelo je pokriveno trepljama, a razmnožavaju se diobom. Hadži smatra da su žarnjaci nastali od turbelarija, ali su zbog sesilnog načina života izgubili bilateralnu simetriju, a dobili radijalnu.

Metazoa-e dijelimo u dvije grupe: Parazoa i Eumetazoa.

Parazoa su višećelijske životinje koje nemaju izdiferencirane tkiva i organe, a Eumetazoa imaju tkiva, organe i organske sisteme. U Parazoa spadaju plakozoe i sunđeri(Porifera). Plakozoa su najjednostavnije građene višećelijske životinje i do sada je poznata samo jedna vrsta.