Balet u SSSR-u

        Moskovski Kadetski korpus sa svojim francuskim učteljem igranja Žan Baptist Landeom priredio je prvu ''baletsku predstavu '' u pozorištu i na dvoru 1733. godine.Posle neobično velikog uspjeha ,tanzmajstor Ž.B.Lande pismeno se obratio carici molbom da se osuije specijala baletna škola za dečake i djevojčice. Molbi se izašlo u susret maja 1733. godine škola je osnovana. Ta baletska škola francuskog stila, zahvaljujući narodnoj obdarenosti Rusa za igru  i muziku vrlo brzo je napredovala i dala izvrsne rezultate svoga rada, pa je presađena u Petrograd 1737. godine.

           Mariys Petipa je najvećim djelom zaslužan  za izgradnju ruskog baleta i nosioca epohe čitave druge polovine XIX vijeka koji je kao igrač, baletmajstor i koreograf delao oko pedeset godina.M Petipa stvorio je preko 60 baleta ,uz bezbroj baletskih umetaka u operama.Njegovo koreografsko stvaralaštvo odlikovalo se briljantnošću francuske škole u pogledu baletske tehnike koju je on doveo do vrhunca usloženosti ,upravo do granice koja deli polje baletske klasike od akrobatske arene.  Kod Petipe igračica se na sceni nikad nije kretala slobodnim ,nestilizovanim, neklasičnim koracima. Ona je korakom bure balansirala, glisadom klizila ,šeneom obletala scenski prostor. Ni po zemlji, ni u uzletu (elevaciji) nije kod njega bilo nijednog nestilizovanog koraka.

             Glavna djela M.Petipa,koja i danas žive na baletskoj sceni svih kulturnih zemalja jesu: ''Labudovo jezero'',(Moskva 1876. po libretu Modesta Čajkovskog, sa muzikom Petra Čajkovskog), ''Šeherzada'' ( Rimski-Korsakov 1882., Petrograd), ''trnova ružica'' (muzika P.Čajkovski,London 1890.) i ''Aurorina svadba''-treći čin ''trnove ružice''.

            Stari balet iz prve polovine XIX vijeka ,a dobrim djelom i epohe Petipa u njegovoj drugoj polovini,bio je nadahnut duhom velikih poema i dugačkih romana. Bio je to balet u 5 i 6 činova ,još i sa prologom i epilogom –apotezom.Takav je balet trajao po čitava tri ,do tri i po sata.Ljubitelji umjetnosti iz tog vremena bili su većinom ljudi jakih nerava i mogli su neobično dugo da izdrže na svojim sjedištima.

             Baletska igra prve polovine XIX vijeka još se držala naslijeđene pretežnosti horizontalne igre ( terre a terre), uslovljene bivšim kostimom XVIII vijeka. Počinje se forsirati vertikalna igra- elevacija, tj. lebdenje u vazduhu ,koje daje prividan utisak da igrač nadvlađuje fizički zakon teže.U igri se naglašava princip ukrštenosti (croise) na račun frontalnosti,petom pozicijom se isključuje treća,koja se u ovo doba prepušta salonskoj igri. Od baletskih koraka uvode se fuete do vrhunca virtuoznosti ,što znači i do 32 obrta

         Kada je Patipa zašao u godine,nekoliko se plešača Sankt Petersburgu počelo protiviti ograničenjima klasičnoga stila što ga je on nanetnuo svojoj trupi.Željeli su zanimljivije priče i izazov plesanja na modernu muziku  u suvremenoj postavi.

         Jedan od plesača nezadovoljan životom u Sankt Petersburgu bio je plesač Mihail Fokin, kojga je Sergej Djagiljev zamolio da s njim poradi na sezoni ruskog baleta koji je trebalo odigrati u Parizu 1909.Djagiljev je bio u središtu družine koreografa, kompozitora i ostalih koji su željeli svoju umjetnost povesti novim smjerom.Fokin je tu ponudu prihvatio oberučke.

Trijumf Djagiljeva

             Pariška turneja je bila trijumf.Djagiljeva trupa ,Ballets Russes ( Ruski balet), bila je kontroverzna, ali je njzin uticaj na balet 20. vijeka bio nesumnjivo silan.Fokin je pak koreografisao Silfide,Duha ruže, Žar-pticu, Petrušku i ostale balete koji su danas prihvaćeni  kao klasična djela 20. vijeka.

             Među plesačima koje je ta pozorišna družina  predstavila neruskoj publici bila je i Ana Pavlova,zahvaljujući kojoj je Fokinova Smrt labuda postala jednom od najpopularnijih solo-dionica svih vremena ,a Vaclav Nižinski se proslavio kao vjerovatno najveći plesač svih vremena.On je potom koreografisao Poslijepodne jednoga fauna.

               Djagiljev je naručivao iscenaciju od Picassa i Cocteaua, a muziku od Stravinskoga, Debussyja i Ravela. On je postavio balet u samo središte raazvoja  drugih umjetničkih vrsta, i njegov je patronat bio vrlo zaslužan  i za njihov razvoj . Sve je to stajalo u vrlo oštrom kontrastu s prilično prenapuhanom inscenacijom, muzikom i klasičnim stilom plesanja tog doba.

Poslije Djagiljeva

             Djagiljev je umro  1929. godine. Njegova trupa se nedugo potom raspala.Georges Belanchine,jedan od njezinih članova, školovan u Sankt Petersburgu, na kraju se skrasio u New Yorku gdje je osnovao školu američkog baleta, koja je kasnije poslala Gradskim baletom New Yorka. Balanchine je postao najutucajnijim koreografom 20.vijeka. Drgi je učenik Djagiljeva bio Serge Lifar kojise postavio na čelo Pariške opere i zavladao francuskim baletom.

               Djagijevljev se uticaj osjetio , i još se osjeća ,i u Britaniji. Među britanske balerine koje su se pojavile  u njegovim družinama ubrajamo Marie rambert, Aliciju Markovu i Ninette de Valois. Rambertova je kasnije osnovala valstitu trupu, Ballet Rambert, jednu od danas vodećih svjetskih družina  za moderni balet. Markova i nje plesni partner Anton Dolin, osnovali su družinu koja je kasnije postala Londonski festivalski balet, a danas se zove Engleski nacionalni balet.Ninette de Valois utemeljila je Vic- Wells balet i baletnu školu koja je privukla, između ostalih,i djevojku koja se zvala Peggy Hookham. Peggy je postala najveća balerina svog doba- Margot Fonteyn – a Vic-Wells se razvio u Kraljevski balet.

                 Ballets Russes zaslužan je –iako ne direktno- i za pojavu još jednog slavnog imena u baletu. Godine 1917., jedan dječak koji je u Ekvadoru vidio Anu Pavlovu kako pleše,toliko se ushitio njezinim nastupom da je odlučio i sam da postane plesačem. Otputovao je u London gdje je studirao u klasi Leonida Massinea-još jednog učenika Djagiljeva. Poslije je studirao kod Marie Rambert, koja ga je poržavala u njegovim koreografskim pokušajima. Do tada je mladić već promijenio ime iz William Mellendine u frederick Ashton.Poslije je koreografisao mnoge popularne balete,pa među njima i San, koji je stvorio dva plesača Kraljevskog baleta koji su kasnije postali velike zvijezde- Anthonyja Dowella i Antoinette Sibly.

                 Od svih evropskih baletnih družina možda samo Kraljevski balet u Kopenhagenu nije potpao pod uticaj Djagiljeva i Ruskog baleta,nego su draža podloga ostala Bournonvilleova remek-djela.

              Početkom XX vijeka nastaje uspon i svetska slava ruskog baleta,besprimerna u dotadašnjoj umjetsnosti igre.Za to, najzaslužniji bio je Mihael Fokin,koji je takođe bio  igrač kao i koreograf visoke umjetničke kulture uopšte. U ovom periodu bogate se igračke tehnike i umjetnički izraz, a i scena biva postavljena sa etnografskom i istorijskom podlogom.Tehnika klasične igre se usavršava i bogati novim elementima iz igračke prošlosti ,etnografske igre sadašnjosti i izražajnih pokreta današnjice. Tehnika M. Petipea je znatno uproštena,a time i  upotreba pete pozicije svedena je na mjeru.Baletska tehnika ne sme postati ciljem samoj sebi ni okov igre. Smatra se da se dobar balet može koreografisati i na ostređnju muziku ,kako i na muziku koja uopšte nije komponovana za igru.

                  Baleti  M. Fokina prvi su u istorijskom razvoju baletske igre dati kao jedinstvena dela u smislu umjetničke uobličenosti. To su prvi baleti u kojima se skroz igra i u pantomimskim odjeljcima radnje. Njegovi su baleti sintetička djela igre, zvuka, boje i prostorne scenske uobličenosti- ono o čemu je ravno prije sto godina samo sanjao baletmajstor Salvatore Bigano.

Nazad