Biografija
Aristotel
je rođen u Stagiri, grčkoj koloniji na makedonskom poluostrvu.
Njegov otac, Nikomah, radio je kao dvorski lekar kod kralja Amintasa
III Makedonskog, dede Aleksandra Velikog. Veruje se da su
Aristotelovi preci bili na ovoj dužnosti i kod ranijih makedonskih
kraljeva. Pretpostavlja sa da je, kada je otišao u Atinu sa 18
godina, Aristotel imao i neka znanja iz medicine koja je dobio od
oca.
Od 18. do 37. godine pohađa Akademiju kao
Platonov učenik. Razlike u
filozofskim stavovima bile su osnova za stvaranje raznih legendi o
odnosima Platona i Aristotela. Evidentno je da su neslaganja u
stavovima postojala, pošto Aristotel vrlo rano pokazuje
interesovanje za prirodne činjenice i zakone za razliku od
Platonovih idealističkih stavova. Bilo kako bilo, nema nikakvih
dokaza da su za vreme Aristotelovog boravka na Akademiji odnosi
između dvojice filozofa bili zategnuti ili prekinuti.
Zapravo, Aristotelovo ponašanje posle Platonove smrti, njegova
stalna saradnja sa Ksenokratom i ostalim platonistima, te reference
na Platonovo učenje u njegovim delima dokazuju da je, iako je i bilo
sukoba mišljenja između Aristotela i Platona, među njima postojalo
duboko razumevanje i tolerancija. Takođe, priče kažu da je Aristotel
najviše neslaganja imao sa epikurejcima, koji su bili poznati i kao
"klevetnici". Iako se ovakve legende često nalaze kod ranih
hrišćanskih pisaca kao što su Justin Isposnik i Grigorije Nazijazin,
razlog leži najviše u čvrstom sistemu vrednosti koji su Aristotelu
usadili rani hrišćanski jeretici, a ponajmanje u nekom dobro
utemeljenom istorijskom verovanju.
Posle Platonove smrti (346. p. n. e.), Aristotel sa Ksenokratom
odlazi na dvor Hermijasa, vladara Atarnije u Maloj Aziji i ženi se
sa Pitijom, vladarevom nećakinjom i pokćerkom. Godine 344. p. n. e.,
Hermijas gine u pobuni i Aristotel sa porodicom odlazi u Mitilenu.
Posle godinu-dve, na poziv kralja Filipa II Makedonskog odlazi u
rodnu Stagiru da bi postao tutor Aleksandra Velikog, koji je tad
imao 13 godina.
Plutarh piše da Aristotel Aleksandra nije poučavao samo etici i
politici već ga je upućivao i u daleko dublje tajne filozofije.
Mnoštvo je dokaza da je Aleksandar mnogo naučio od Aristotela, a i
da je Aristotel imao koristi poučavajući mladog princa (iako se
Bertrand Rasel ne slaže s ovim navodima). Zahvaljujući ovom uticaju,
Aristotel je od Aleksandra dobijao značajna novčana sredstva za
nabavku knjiga, a po svemu sudeći, obnovljena moć Aleksandrove
vojske posledica je, barem delimično, i Aleksandrovog odnosa sa
Aristotelom.
Po navodima Plutarha i Diogena, Filip je 340. p. n. e. godine do
temelja spalio Stagiru, Aristotelov rodni grad, ali je Aristotel
uspeo nagovoriti Aleksandra da ga obnovi.
Oko 335. p. n. e., Aleksandar odlazi u pohod na Aziju a Aristotel,
koji je od Aleksandrovog dolaska na makedonski tron imao ulogu
neslužbenog savetnika, odlazi ponovo u Atinu i otvara sopstvenu
filozofsku školu. Moguće je da je Aristotel, po kazivanju Aula
Gelijusa, vodio školu retorike za vreme svog prethodnog boravka u
Atini; ali, sada, sledeći Platonov primer, on počinje davati redovne
časove iz filozofije u gimnazijumu sagrađenom u čast Apolona
Likijskog, po kojem je škola dobila ime Licej. (Škola je takođe bila
poznata i kao peripatetička škola pošto je Aristotel voleo da
raspravlja o filozofskim pitanjima sa svojim učenicima šetajući
gore-dole, peripateo (lagana šetnja), peripatoi (oko gimnazijuma).
Za vreme trinaestogodišnjeg perioda (335. p. n. e. — 322. p. n. e.)
koji je proveo poučavajući u Liceju, Aristotel je napisao većinu
svojih dela. Po uzoru na Platona, piše „Dijaloge“ u kojima
popularnim jezikom iznosi osnove svog učenja. Takođe je napisao
nekoliko studija (o kojima će biti govora kasnije) o fizici,
metafizici itd; u kojima je stil formalniji, a jezik učeniji nego u
„Dijalozima“. Ovi tekstovi otkrivaju u kojoj meri su mu bili korisni
materijali i pisani izvori koje mu je Aleksandar svojevremeno
obezbedio. Oni posebno pokazuju povezanost njegovog učenja sa
radovima grčkih filozofa, njegovih prethodnika, te kako je nastavio,
lično ili preko drugih filozofa, istraživanja prirodnih pojava.
Plinije tvrdi da je Aleksandar stavio pod Aristotelov nadzor sve
lovce, ribare i ptičare u svom kraljevstvu te sve nadzornike
kraljevskih šuma, jezera, močvara i pašnjaka što je bilo vrlo
verovatno uzevši u obzir Aristotelova radove iz zoologije. Aristotel
je izuzetno dobro poznavao radove svojih prethodnika tako da Strabon
konstatuje da je Aristotel među prvima počeo stvarati veliku
biblioteku.
U poslednjim godinama Aristotelovog života odnosi između njega i
Aleksandra postaju veoma zategnuti zahvaljujući stradanju i kazni
Kalistenovoj kojeg je Aristotel svojevremeno preporučio Aleksandru.
Bez obzira na sve, u Atini su i dalje smatrali Aristotela
Aleksandrovim prijateljem i predstavnikom Makedonije. Naravno, nakon
što je u Atinu stigla vest o Aleksandrovoj smrti i nakon što izbili
nemiri koji su doveli do Lamijskog rata Aristotel postaje
nepopularan kao i svi Makedonci. Atmosferu nepoštovanja i
omraženosti, koju su svojevremeno osetili Anaksagora i Sokrat,
doživeo je, još bezrazložnije, i sam Aristotel. Napušta Atinu
izjavljujući (po svedočenjima mnogih antičkih autoriteta) da neće
pružiti Atinjanima šansu da se po treći put ogreše o filozofiju.
Nalazi utočište na svom seoskom imanju u Kalkisu u Eubeji gde i
umire sledeće godine, 322. p. n. e. od dugogodišnje bolesti. Priče
da je njegova smrt posledica trovanja kukutom, kao i legenda da se
bacio u more „jer nije mogao objasniti talase“ nemaju istorijske
osnove.
Vrlo malo se zna o Aristotelovom fizičkom izgledu osim iz njemu
nenaklonjenih izvora. Njegove očuvane statue i biste, koje verovatno
datiraju iz prvih godina delovanja peripatetičke škole, prikazuju
čoveka prosečne visine, oštrih crta lica i pronicljivog pogleda. Na
osnovu njegovih tekstova, testamenta (nesumnjivo verodostojnog),
odlomaka iz njegovih pisama te svedočenja njegovih objektivnih
savremenika zaključujemo da se radilo o visokomoralnom čoveku blage
naravi, posvećenog porodici i prijateljima, koji je blago postupao
sa svojim robovima, bio milostiv prema svojim neprijateljima i
protivnicima i zahvalan svojim dobročiniteljima. Kada je platonizam
prestao da dominira svetom hrišćanske misli i kada su se
Aristotelovi radovi počeli proučavati objektivno i bez straha, u
delima hrišćanskih pisaca 13. veka (isto kao i kod objektivnih
pisaca njegovog vremena) Aristotel se opisuje kao čovek blage naravi,
dostojanstvene pojave, skroman i bez ijednog moralnog nedostatka, „najveći
od onih koji znaju“
* Sudbina Aristotelovih spisa
Kritika
Zahvaljujući svojoj svestranosti i hrabrosti,
Aristotel je uspeo da obuhvati i sintetizuje oba pravca u
dotadašnjoj grčkoj filozofiji: učenje o prirodi i učenje o moralu;
takođe je, na osnovu filozofske misli prethodnika svojih učitelja,
pronašao izgubljenu nit naučnog razvoja „dosokratovske“ Grčke,
nastavio to delo doslednim i detaljnim proučavanjima i sveobuhvatnim
posmatranjima, te od dobijenih podataka sagradio veličanstvenu
građevinu organizovane nauke.
Aristotel je imao običaj da u uvodima svojih dela navodi radove
svojih prethodnika koji su se bavili istom temom kao i njegov
aktuelni rad i da svakih takav rad argumentovano pobije i
diskvalifikuje.
Викицитати „Aristotel je razmišljao na otomanski način: on bezbedno
može da vlada tek pošto poubija svu svoju braću“
(Bejkon)
Ali, „bratoubilačka pomama“ omogućila nam je detaljnije upoznavanje
sa dosokratovskom filozofijom.
Aristotelova astronomija nije preterano opširna i ne daje previše
novog u odnosu na njegove prethodnike. On odbacuje Pitagorino učenje
po kojem je Sunce središte našeg sistema i tu čast radije dodeljuje
Zemlji. Ali, njegova mala rasprava o meteorologiji puna je
briljantnih zapažanja i čak i njen spekulativni deo pokazuje svu
blistavost Aristotelovog uma. Aristotel postavlja i neka u ono vreme
vrlo lucidna pitanja iz nauke o nasleđu. Neka žena iz Elide udala ce
za Crnca; njihova deca bila su bela, ali se y sledećoj generaciji
pojavila negroidnost; tim povodom Aristotel pita gde je y srednjoj
generaciji bio sakriven nasledni element negroidnosti. Bio je samo
jedan mali korak od jednog tako važnog i inteligentnog pitanja pa do
epohalnih eksperimenata Gregora Mendela (1822—1882). Prudens
quaestio dimidium scientiae — mudro pitanje jeste polovina znanja.
Najpoznatiji i najoriginalniji Aristotelov doprinos filozofiji je
njegovo učenje o silogizmima.
|
