Opis: Vrijeme…

• za ranu grčku misao- (Tales) vrijeme je  najmudrije;
• Aristotel-vrijeme je mjera kretanja i mirovanja
• Avgustin –vrijeme- -dok me niko ne pita ja znam; kad bi valjalo da to objasnim ja ne znam.
•  Kant -vrijeme  je uslov unutrašnjeg iskustva, čisti opažaj; apriorna forma spoznaje; uslov matematičke spoznaje; nije diskurzivno, nije opšti pojam; o vremenu se može govoriti samo sa gledišta čovjeka; vrijeme nije ništa kad se apstrahuju subjektivni uslovi naših čulnih opažaja
• kod Hajdegera mora se promijeniti način pitanja o vremenu; više se ne pita šta je vrijeme nego ko i gdje je vrijeme? Vrijeme ne čine tri dimenzije već je bit vremena u otvaralačkom pružanju u kojem dolazak donosi prošlost, prošlost donosi dolazak, a uzajamni odnos oboga, i otvaranje otvorenosti; pružanje određuje sve, svakoj dimenziji donosi sopstveno prisustvovanje, drži ih otvarajući se, razdvojene, i tako ih jednu uz drugu drži u blizini; tražeći blizinu mi postavljamo pitanje gdje; odgovor daje događaj, ali ne u značenju dešavanja već iz prisvajanja kao otvaralački  čuvalačkog pružanja i slanja.

. U djelu'' Kritika čistog uma '' dio Transcendentalna estetika istražuje prostor i vrijeme kao apriorne forme čulne spoznaje.  Prostor i vrijeme su čisti opažaji, apriorne forme spoznaje, uslovi čulne spoznaje. Prostor je uslov vanjskog iskustva, dok je vrijeme uslov unutrašnjeg iskustva. Vrijeme i prostor nisu diskurzivni. Vrijeme je uslov matematike, aritmetike. Prostor je uslov geometrije. Vrijeme i prostor nisu neke iluzije. One imaju svoje postojanje/empirički realitet/. Ali to postojanje ili taj realitet je ograničen samo na područje fenomena, a ne vrijedi za stvari u sebi, stvari za sebe, tj. izvan sfere u kojoj se one nama pojavljuju. Stoga Kant ističe da su prostor i vrijeme transcendentalno idealni.  Ono što se pokazalo u transcendentalnoj estetici je da svaki opažaj nije ništa drugo do predstava o pojavi. Sa transcendentalnom estetikom Kant je pronašao čiste opažaje a priori.  


Kantova Kritika čistog uma istražuje kako su moguća apriorna, tj. čista, nužna, univerzalna i istinita znanja.  Odgovara na gnoseološko pitanje.

Kant pobija i Hjumov agnosticizam i dogmatični i nekritički racionalizam kopernikanskim okretom metafizike dokazujući da spoznaja može biti apriorna, nužna i istinita, ako se načini okret u mišljenju. Čovjek više nije uslovljen predmetom spoznaje. Predmet zavisi od čovjekovih sposobnosti spoznavanja. ’’Dosad se pretpostavljalo da se sve naše saznanje mora upravljati prema predmetima; ali pod ovom pretpostavkom propadali su  svi pokušaji koji su činjeni da se o predmetima isposluje nešto a priori pomoću pojmova, čime bi se naše saznanje proširilo. Zbog toga neka se jednom proba  da li u problemima metafizike nećemo  bolje uspevati  ako pretpostavimo  da se predmeti moraju upravljati  prema našem saznanju, što već bolje odgovara zahtevu mogućnosti jednog  njihovog saznanja  apriori  koje o predmetima treba da utvrdi nešto pre nego nam oni budu dati. S tim stoji stvar  isto onako kao sa prvim mislima Kopernikovim, koji, pošto sa objašnjenjem nebeskih kretanja nije išlo kako treba dok je pretpostavljao  da se cela vojska zvezda okreće oko posmatraoca, učini pokušaj da li neće  bolje uspeti  ako pretpostavi  da se posmatralac okreće, a da zvezde, naprosto miruju’’.

Zadaci: Objasniti (sliku136 A). U tu svrhu treba  postaviti pitanja.

1. Koje značenje ima riječ čisto u naslovu djela?
2. Da li Kant pravi razliku između uma i razuma ( da bi shvatili drugi dio naslova)?
3. Kakvu funkciju ima razum, a kakvu um?
4. Kakvo značenje ima riječ kritika u naslovu djela?
5. Kakva je (građa, sadržaj) struktura ‘’Kritike čistog uma’’?
6. Kako Kant objašnjava proces našeg saznanja?