Realizam


Pojam realizma
Tokovi realizma
Odlike realizma

 

Pojam realizma

           Termin realizam (lat. Realis-stvaran, istinit) ima dvojako znacenje: oznacava metod oblikovanja knjizevnog umjetnickog djela, na jednoj strani, I oznacava knjzevni pravac, epohu u istoriji knjizevnosti, na drugoj strani. Realizam kao metod, postupak u obilkovanju knjizevnog umjetnickog djele, prisutan je u knjizevnosti od najstarijih vremena. Realisticki metod je postao dominantan vec u trecoj deceniji XIX vijeka jer ga postepeno prihvata vecina pisaca I na snazi je, zavisno od knjizevmne sredine, sve do kraja vijeka, a u srpskoj knjizevnosti do 1915. godine. Cim je metod realizma prihvacen od vecine pisaca koji pokazuju slicna tematska opredjljenja, koriste slicne stilsko-izrazajne postupke I iskazuju slicna shvatanja o drustvenim I umjetnickim pitanjima, nastao je knjizevni pravac realizam, posebna epoha u istoriji evropskih knjizevnosti.

          Kod Srba realizam dostize svoj zenit u stvaranju Branka Radicevica, Petra Petrovica Njegosa, Laze Kostica I Djure Jaksica, a to je vrijeme kada nastaju najznacajnija djela evropskih realista Stendala, Onore de Balzaka I Carlsa Dikensa.

          Termin realizam oznacava metod oblikovanja knjizevne stvarnosti ili knjizevnu epohu. U prvom slucaju termin nema vremensko ogranicenje, primjenjiv je za pisce svih vremena koji u svom stvaranju koriste metod realizma. U drugom slucaju termion se koristi u ogranicenom vremenskom znacenju, odnosi se na pisce koji su stvarali u drugoj polovini XIX vijeka I primjenjivali realisticki metod.

 

 

 

Tokovi realizma

          Realizam ima umjetnike, filozofske, socijalne I politicke osnove. Javlja se prije svega kao opozicija romantizmu koji se usredsredjivao na subjektivni svijet, na razigranu mastu I naglasenu emocionalnost. Realizam se usredsredjuje na objektivni svijet, na pozitivne cinjenice, prirodnost I odmjerenost u pokazivanju osjecanja.materijalizam u filozofiji, pozitivizam u nauci podstakli su metod posmatranja, prikupljanja materijala, analize I odabiranje prikupljene gradje. Realizam kao knjizevni pravac trajao je u XIX vijeku.

          U razvojnom toku realizma uocavaju se tri faze. Rani realizamoznacav aevropske pocetke realisticke epohe cije su temelje udarili Stendal, Onore de Balzak I Nikolav V. Gogolj. Razvijeni realizam obuhvata pedesete I sezdesete fodine XIX vijeka kada su stvarali Gistav Flober, Alfons Dode, braca Gonkur, Ivan S. Turgenjev, Ivan A. Goncarov. Visoki realizam obiljezen je unosenjem ideoloske, eticke I filozofske problematike-Lav N. Tolstojm I Fjodor M. Dostojevski.u razvitku srpskog realizma razlikuju se dvije faze: od 1870. do 1903. I od 1903. do 1915. godine.

          Epoha realizma nije jedinstvena: javljaju se razliciti tonovi koji u izvjesnoj mjeri donose neki novi momenat zadravajuci osnovne poeticke karakteristike realizma. Naturalizam Emila Zole u Francuskoj insistira na nagonskom kod covjeka, na slikanju mracnih strana zivota, na onome sto ce kod citalaca ili gledalaca izazvati snaznu reakciju – osudu, gnusenje, gadjenje: prihvacen je u mnogim evropskim knjizevnostima. Vrizam Djovanija Verge (Italija) insistira da se masta protera  iz knjizevnosti , te da se zivot prikazuje filozofski tacno drzeci se gradje koju pruza stvarnost I koristeci gotove dogadjaje I likove, nije imao znacajan odjek u drugim knjizevnostima. Naturalna skola u Rusiji, ciji je teoreticar Visarion G. Bjelinski, trazi vracanje prirodi, prikazivanje nizih slojeva drustva; imala je velik broj pristalica medju ruskim piscima I dala je znacajna knjizevna ostvarenja. Kriticki realizam se javlja kao najvisa faza u razvitku evropskog realizma; u njemu Djerdj Lukac izdvaja dva toka: pasivno kriticki I aktivno kriticki realizam. Socijalisticki realizam javlja se u Sovjetskom Savezu tridesetih godina X X vijeka, ciji je teoreticar I najizrazitiji predstavnik Maksim Gorki; od pisaca se trazi da im glavna tema bude opisivanje uspjeha u socijalistickoj izgradnji.

 

 

 

Odlike realizma

          Poetiku realizma karakterisu novine na planu gradje i tematike, oblikovanja likova, olika pripovedanja, upotrebe jezika i zanrovskih pomeranja.

1.    teme za svoje stvaranje realisti nalaze u stvarnosti koja ih okruzuje, u svakodnevnom zivotu obicnih ljudi, u obicnim dogadjajima koji ne predstavljaju nista izuzetno. Ova knjizevnost predocava sliku drustvene sredine, odnose i sukobe u njoj, idejne i ideoloske tokove- time doija snazno sovijalno obiljezje.posebna paznja se poklanja slikanju prirodnog okruzenjai ambijent. U srpskom realizmu dominantna je seoska tematika sa idealizacijom sela i seoskog zivota.

2.    junaci su obicni ljudi iz svakodnevnog zivota, koji su prirodni u delanju, ponasanju i izrazavanju. Glavni junak je uglavnom tipicni predstavnik sloja ili grupe ljudi , prikazuje se svestrano, motivacija je zasnovana na prirodnoj i logickoj kauzalnosti.

3.    fabularnost je bitna osobina realisticke proze; fabula je cvrsta, ima hronoloski tok i u kontinuitetu prati zivotnu pricu o junaku. Zamrsenost zapleta nije svojstvo realisticke fabule: mora da bude dinamicna i zanimljiva, da bude u funkciji postepenog otkrivanja likova koji prolaze kroz niz situacija. Svojstvo realisticke fabule je razgranatost, postojanje vise tokova, razvijene epizode.

4.    pripovjedanje je objektivno, uzdrzano i odmjereno, bez jakih strasti, bez patetike i hiperbolisanja. Ima hronoloski tok i prati zivotna zbivanja, drustvene tokove, intimna stanja. Najcesce je dato u on-formi. Cesta je i ja-forma pripovjedanja.

5.    dijalog je znacajno sredstvo umjetnickog oblikovanja u realistickoj prozi i dominantna forma samoiskazivanja i indirektne karakterizacije.vrlo je razvijen, sa obimnim dijaloskim nizovima.

6.    monolog se kasno javlja u prozi realizma, prvo kao opis psiholoskog stanja a kasnije i kao direktni unutrasnji monolog.kod nas se javlja kod Laze Lazarevica i Svetolika Rankovica.

7.    opis ima znacajnu ulogu u strukturi realisticke proze. Predmet opisivanja su pejzaz, interijer, portret, karakter, sredina, atmosfera.

8.    u realizmu dolazi do znacajne smjene zanrova. Poezija uopste stagnira ili nestaje: njeguje se lirska poezija deskriptivne i misaone vokacije, ali je malo pisaca koji njeguju poeziju. Proza je dominantan vid umjetnickog izrazavanja; njeguje se pripovijetka, novela i crtica; roman dozivljava ekspanziju i punu afirmaciju.

9.    jezik realista je jednostavan, kolokvijalan, bez figurativnosti. Ima dosta zargonske, profesionalne ili dijalekatske leksike cime se jezik funkcionalizuje kao sredstvo za karakterizaciju i individualizaciju likova.

   10. epoha realizma je dala niz teoreticara . na jednoj strani su pisci koji razmisljaju o knjizevnosti i knjizevnom stvaranju, a na drugoj strani su filozofi, esteticari i knjizevni kriticari.