GENETIČKA USLOVLJENOST PONAŠANJA
by Stana Kopranović
Ponašanje
Prilaz proučavanju genetičke uslovljenosti
ponašanja je poslednjih godina dao vidne rezultate, privlači posebnu
pažnju ne samo biologa već i daleko šireg kruga ljudi. U suštini ponašanje
obuhvata svu raznoliku aktivnost jedinke usmjerenu na uspostavljanju njene
ravnoteže sa spoljašnjim svijetom, a koja je u krajnjoj liniji namijenjena
njenom samoodržanju i produženju vrste. Svako ponašanje (bez obzira na njegovu
složenost) je rezultat koakcije genetičkih determinanti i sredine. Kada
govorimo o genetičkoj uslovljenosti ponašanja naša pažnja je usmjerena, prije
svega, na analizu mehanizama genetičke komponente (determinante) ponašanja.
Ponašanje je karakteristično za svaku vrstu, ali i svaka jedinka vrste
posjeduje nijanse u ponašanju. Ono se u cjelini razvija i uobličava u toku
života u dodiru sa spoljašnjim svijetom, ali mu je u osnovi genetska
konstitucija. Ponašanje podstiču i spoljni i unutarnji podražaji. Pri tom,
postoje i kritična razdoblja za optimalan uticaj okolinskih cčinilaca na
određen vid ponašanja. U vezi stim je poznat "fenomen utiskivanja".
Genetsku osnovu ponašanja izučava genetika ponašanja (Behaviour genetics). S
obzirom na nedeovoljnu ispitanost i složenost čovjekovog ponašanja ono bi se
lakše moglo shvatiti upoređivanjem sa podacima o genetskoj osnovi ponašanja
životinja. Tako se izgradio i čitav pravac – komparativna (uporedna)
psihologija (izučava ponašanje u filogenetskom razvoju). Pa ipak, prednost u
proučavanju nasljeđivanja određenih karakteristika kod čovjeka jeste mogućnost
da se prati ispoljavanje tih karakteristika kod najbližih srodnika ispitanika.
To omogućava da se formira razgranata shema nasleđivanja datih karakteristika
(tzv. filogram ili rodoslovno stablo) na osnovu čega je moguće suditi o prirodi
njihove nasljednosti. Pri tom se najinstruktivniji podaci dobijaju
upoređivanjem parova monozigotnih (MZ) i dizigotnih (DZ) blizanaca, koji
najčešće odrastaju pod veoma sličnim uslovima sredine. Ako su sličnosti u
ispoljavanju odredjene osobine (tzv. konkordnost) znatno veće kod monozigotnih
nego kod dizigotnih blizanaca to ukazuje na veci značaj genetiskih faktora u
odnosu na faktore sredine. Ako su monozigotni blizanci rasli i odgajani
odvojeno može se preciznije odrediti efekat različitih sredina na isti genotip.
Korištenjem tzv. unutarklasnog koeficijenta korelacije za identične blizance
koji su rasli zajedno – rmzt-i onih koji su rasli odvojeno- rmza – moguće je odrediti
relativan uticaj sredine (E) iz sledeće relacije: E=(rmzt –rmza)/(1-rmza).
Kad su pitanju diskontinuirane odlike ponašanja stepen
uticaja genetičkih faktora (H-tzv. Holcingerov indeks) najčešće se izračunava
korišćenjem konkordnosti monozigotnih (Cmz) i dizigotnih blizanaca (Cdz):
H=(Cmz-Cdz)/(100-Dz). U slučaju kontinuiranih osobina
upotrebljavaju se koeficijenti korelacija (r). Holcingerov indeks se ovdje
izračunava iz formule H=(rmz-rdz)/(1-rdz).
Design by SAM®
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
